مدت‌هاست زنگ خطر بحران جمعیت به صدا درآمده. علاوه بر آمار کم ازدواج و افزایش آمار طلاق در دهه گذشته میزان زادآوری هم متأسفانه به میزان قابل قبولی نرسیده است.
محاسبات نشان می‌دهد که ازدواج در ایران در فاصله 1390 تا 1399، بیش از 36 درصد کاهش یافته است. میزان ازدواج‌های ثبت شده کشوری در سال 1392، 774513 مورد بوده که در سال 1399 این عدد به 556731 مورد رسیده است. بررسی آمار ازدواج هم نشان می‌دهد ما با یک روند شدید کاهشی در ازدواج مواجه هستیم.
از سوی دیگر آمار طلاق هم در دهه گذشته افزایشی بوده است. در حالی که در سال 1390، میزان طلاق در کشور 142841 مورد بوده است؛ این عدد در سال 1399 به 183193 رسیده است.
بیش از یک سال از ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت می‌گذرد؛ قانونی که بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی یک سال اخیر تنها یک‌سوم این سند اجرا شده و بیش از دو سوم آن روی زمین مانده است.
امیر‌حسین بانکی‌پور نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی که یکی از آغازگران تصویب و اجرای این قانون از آذر ماه سال 1399 و رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی است؛ معتقد است با شرایطی که دولت دارد؛ ما باید نمره قبولی به اجرای این حد از قانون به دولت بدهیم؛ البته نسبت به انتظاراتی که داریم و می‌خواهیم تمام قانون اجرا شود هنوز قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به صورت کامل اجرا نشده است.
وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما کدام دستگاه اجرایی در عمل به قانون جوانی جمعیت ضعیف‌تر عمل کرده است گفت: متأسفانه عملکرد وزارت رفاه در اجرای قانون حمایت از خانواده صفر بوده است؛ با آقای مرتضوی وزیر جدید این وزارتخانه جلسه داشتیم و به ایشان گفتیم و ایشان هم قول پیگیری سریع دادند؛ خودشان هم این کم کاری را قبول داشتند و قرار شد قرارگاه این موضوع در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شکل بگیرد.‌
**انتظار بیشتری از صدا و سیما داشتیم
بانکی پور با بیان اینکه از صدا و سیما انتظار بیشتری داشتیم تا در این موضوع قوی‌تر وارد شود؛ گفت: انتظار این بود که در سازمان صدا و سیما قرارگاه محکمی در این زمینه ایجاد شود. البته حجم برنامه‌های صدا و سیما زیاد است اما نظام مندی و مدیریتی که باید وجود داشته باشد تا درست سیاست‌های جمعیتی در رسانه ملی نشان داده شود؛ وجود ندارد. تاکنون چندین بار به آقای جبلی تذکرش را دادیم.
رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور با اشاره به وجود قوانین متضاد با قانون جوانی جمعیت گفت: لازم است ستاد ملی جمعیت قوانین و شرایطی را که مغایر با اهداف ستاد ملی جمعیت است، شناسایی کرده و نسبت به حذف آنان اقدام کرده و طرح متناسب با آن را برای اصلاح مطرح کند.
مسعود عالمی نیسی تاکید کرد: این اتفاق اگر نیفتد ما نمی‌توانیم با یک قانون همه چیز را تغییر دهیم جمعیت بحثی کاملاً فرابخشی است و تأثیرگذاری نهادهای متعددی در بحث جمعیت مطرح است. به عنوان مثال ما در حوزه مسکن قانون حریم شهرها را داریم. این قوانینی هستند که به هیچ عنوان علی الظاهر هیچ ربطی به جمعیت ندارند و هیچ ارتباطی با قانون جوانی جمعیت ندارند؛ اما وجود این قوانین و رویه‌ها به ضرر جمعیت است.
 مهاجرت نخبگان پدیده‌ای متضاد با تلاش‌ها برای رشد جمعیت
پدیده مهاجرت نخبگان و ادامه تحصیل جوانان ایرانی هم یکی از موضوعاتی است که شاید در نگاه اول ارتباطی با جمعیت کشور نداشته باشد اما در اصل یکی از موضوعاتی است که در موضوعات جمعیتی بسیار حائز اهمیت است. مهاجرت نخبگان علاوه بر از دست رفتن فرصت‌های پیشرفت علمی و فناورانه به دلیل اینکه اکثر این نخبگان در سنین جوانی هستند؛ آسیب دیگری را در موضوع جمعیت به کشور خواهد زد.
بسیاری از جوانانی که می‌توانستند در کشور اقدام به زادآوری کرده و در افزایش جمعیت کشور و جلوگیری از پیری آن مؤثر باشند؛ عزم ترک وطن کرده‌اند.
در کنار تمامی ناکارآمدهای و کمبودها و آماده نبودن شرایط برای فعالیت نخبگان و بازگشت نخبگانی که پیش از این مهاجرت کرده‌اند؛ رسانه‌های غربی و دشمنان ملت ایران سعی دارند تا با تبلیغات مسموم خود و سیاه‌نمایی مطلق از وضعیت ایران، نیروی انسانی و کارآمد کشور را به بیرون از مرزهای کشور هدایت کنند.
در همین زمینه اخبار سیاهی منتشر شد که از ابتدا پذیرش آن غیرقابل باور بود. در ماه‌های گذشته برخی از رسانه‌ها اخباری را مبنی بر افزایش چشمگیر مهاجرت با آمارهای سرسام‌آور بدون داشتن سند و یا مدرک دقیق و موثق منتشر کرده‌اند که هنوز هم برای تأیید آن مدرکی ارائه نداده‌اند. با این حال اعداد و ارقام نخبگانی هم که به کشور بازگشته‌اند چندان قابل توجه نیست.
چندی قبل سورنا ستاری، معاون سابق علمی و فناوری رئیس‌جمهور در رابطه با بازگشت نخبگان ایرانی مقیم خارج گفته بود: در پنج سال گذشته برنامه‌ای را برای بازگرداندن نخبگان ایرانی مقیم خارج در بنیاد ملی نخبگان اجرایی کردیم که تاکنون دو هزار و 600 نفر از این نخبگان که از 200 دانشگاه برتر دنیا فارغ‌التحصیل شده‌اند، در قالب این برنامه به کشور بازگشته‌اند.
مشاور رئیس بنیاد ملی نخبگان با طرح این سوال که نخبه چگونه تعریف می‌شود، گفت: اینکه صرفاً به یک فرد برچسب نخبگی زده شود و در او توقعی ایجاد شود اقدام منطقی نیست. نخبه کسی است که احساس کند در اکوسیستمی که کار می‌کند می‌تواند خود را اثبات کند و اگر تلاش کند می‌تواند خود را در جایگاه برتر قرار دهد.
سید حسن حسینی افزود: اگر فرد نخبه در حوزه تخصصی خود موفق ظاهر شود و اگر ببیند به اقداماتش احترام گذاشته می‌شود و برای وی ارزش قائل می‌شوند طبیعی است که موضوعات مالی برای او اولویت‌های بعدی است. در بررسی‌ها و پژوهش‌هایی که پیش از این داشته ایم؛ بیش از 75 درصد نخبگان کشور علاقه‌مند به مشارکت در پروژه‌های علمی تحقیقاتی کشور بودند و احیا و آبادانی کشور دغدغه آنها بود.
وی با بیان اینکه در بررسی‌هایی که از نخبگان خارج از کشور داشتیم 60 درصد آنان مایل بودند به کشور بازگردند؛ گفت: با این حال چالش‌هایی وجود دارد که مانع این بازگشت می‌شود.
وی در تشریح موانع و چالش‌های پیش رو برای بازگشت نخبگان گفت: چالش اولیه آنان این است که مدت‌هاست از فضای جامعه ایرانی دور هستند. راه‌های ارتباطی در جامعه و در حوزه تخصصی خود را دیگر از دست داده‌اند و فکر می‌کنند کشورشان استقبال خوبی از آنان نخواهد داشت. نخبه در هر حوزه‌ای نمی‌داند که آخرین وضعیت کشور در آن عرضه چگونه است چه شرکت‌ها و چه محیط‌هایی می‌توانند بستری برای ادامه پیشرفت او در کشور باشند.
 شرایط برای کار نخبگان مشمول خدمت نامشخص است
حسینی با اشاره به اینکه چالش‌های سربازی از دیگر موانع بازگشت نخبگان به کشور است؛ گفت: هنوز در زمینه آمادگی شرایط برای بازگشت نخبگان مشمول خدمت، سازمان نظام وظیفه عمومی تدبیر ویژه‌ای نیندیشیده و روند فراخوان‌های عمومی برای امریه‌های سربازی نامشخص است.
وی با تاکید بر اینکه برای بازگشت نخبگان تلاش‌های ویژه‌ای خواهیم کرد گفت: برای نخبگان تلاش کردیم وقتی به کشور باز می‌گردند کارسوق‌ها و دوره‌های علمی را برگزار کنیم. فرصت‌های مطالعاتی 50 تا صد میلیونی داریم. بیمه و استخدام آنان را فراهم می‌کنیم. و از نخبگان دقیقاً به همان مدلی که از دانشگاه‌های خارجی در کشورهای غربی استقبال می‌شود در دانشگاه‌های کشور استقبال خواهد شد.
 بروکراسی مانع از بازگشت نخبگان به کشور است
وی با اشاره به لزوم طراحی یک برنامه جامع در خصوص مهاجرت نخبگان گفت: بسترهای بازگشت نخبگان در حال ساخت است. باید این موضوع را در نظر بگیریم که برنامه به هیچ عنوان نباید کلیشه‌ای باشد. بسیاری از نخبگان می‌دانند ظرفیت پیشرفت در ایران را در جای دیگری ندارند. درست است که بروکراسی و کاغذبازی در کشور آزار دهنده است اما نخبه می‌داند در جامعه ظرفیت‌های رشد و پیشرفت و نیروی انسانی آماده به کار زیاد است.
به نظر می‌رسد علاوه بر مشکلات اقتصادی و اجتماعی ایران که پیش روی جوان نخبه ایرانی است، هنوز آینده شغلی مدون و مشخصی هم برای وی روشن نیست؛ جوانی که از کشور رفته و در کشور خارجی هم با مشکلاتی مواجه است تا زمانی که از شرایطش پس از بازگشت به کشور مطمئن نباشد و آینده شغلی و موقعیت اجتماعی خود را روشن و موفق نبیند اقدام به بازگشت به کشور نخواهد کرد.