اگر معنای کلمه خودمراقبتی را در مقالات و مطالب مرتبط با این حوزه جستجو کنید آنچه در معنای این کلمه بیان می‌شود این که عملی است که مردم برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود، پیشگیری از ابتلای به بیماری‌ها و یا کاهش عوارض بیماری‌ها انجام می‌دهند. درواقع‌ گام نخست سلامت است، یعنی آنکه یاد بگیریم خودمان از خودمان مراقبت کنیم.
خودمراقبتی چند ویژگی دارد، به طوری که رفتاری داوطلبانه بوده و اکتسابی است و می‌توان آن را حق و مسئولیتی همگانی، برای حفظ سلامت خود قلمداد کرد.
بر این اساس به دلیل اینکه نیمی از جامعه ما را بانوان تشکیل می‌دهند بر آن شدیم در خصوص نیازها و ویژگی‌های خودمراقبتی بانوان گفت‌‌وگویی را با یک روان‌شناس و مشاور خانواده ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
زهرا شایسته‌فرد با بیان اینکه در خصوص خودمراقبتی دو زمینه مهم مطرح است، گفت: زمینه نخست خودمراقبتی جسمی و دیگری روحی و روانی است.
وی با تأکید بر اینکه خودمراقبتی جسمانی از طریق رسیدگی به امور جسمانی همچون تغذیه، خواب سالم، ورزش کردن و غیره محقق می‌شود ابراز کرد: نوع دیگر روحی و روانی است که به‌مراتب اهمیت بیشتری نسبت به خودمراقبتی جسمانی دارد به طوری که اگر مورد توجه قرار نگیرد می‌تواند پیامدهای جسمانی به همراه داشته باشد.
این مشاور خانواده با اشاره به اینکه خودمراقبتی روانی بدان معناست که همان‌قدر که برای سلامت جسم و حتی زیبایی خود وقت می‌گذارید به این موضوع نیز وقت اختصاص دهید اظهار کرد: سؤال این است که اگر از کسی آزرده شده و یا احساس ناراحتی می‌کنید آیا درصدد تخلیه آن هستید یا خیر؟
شایسته‌فرد با اشاره به اینکه لازمه به آرامش رسیدن روح ما حل مسائل و تعارضات روحی ما با دیگران است، تشریح کرد: سؤال این است که اگر با کسی دچار تعارض می‌شوید آن را به دست فراموشی می‌سپارید یا آن را حل می‌کنید؟
وی با بیان اینکه قدرت حل مسئله نیازمند آموزش بوده و از کودکی در افراد شکل می‌گیرد، تشریح کرد: درواقع پیرو این آموزش یاد می‌گیریم که در صورت بروز احساس ناراحتی در پی حل آن باشیم.
وی با اشاره به اینکه گفت‌و‌گو راحت‌ترین راه برای هموار کردن این مسیر است ابراز کرد: متأسفانه برخی‌ها با رفتارشان دیگران را کنترل می‌کنند، برای مثال اگر از دست کسی ناراحت می‌شوند به جای حل مسئله، قهر و یا کم‌محلی می‌کنند.
این روان‌شناس ادامه داد: حال آنکه در ذهن این افراد این برداشت غلط وجود دارد که من ناراحت هستم پس قهر می‌کنم و طرف مقابل درصدد تصحیح رفتار خود برخواهد آمد.
شایسته‌فرد، با اشاره به اینکه این برداشت غلط بوده و نشانه ضعف ماست تشریح کرد: اگر شما به روان خود احترام می‌گذارید و به‌دنبال اعمال مناسب خودمراقبتی روانی هستید، باید احساسات خود اعم از غم، خشم، گناه و شرم را تخلیه کرده و از طریق گفت‌وگو آن احساس را بیان کنید.
وی افزود: نکته مهم‌تر اینکه باید بین احساس و فکر هم تمایز قائل شد به طوری که غالباً در مرواده‌ها ما به بیان فکرهایمان می‌پردازیم که منجر به ایجاد جر و بحث‌های شدید می‌شود اما از ابراز احساسات خود ابا داریم در حالی که همین نکته باعث می‌شود سلامت روان رقم بخورد.
این روان‌شناس با بیان اینکه اگر به‌دنبال تضمین بهداشت روانی خود هستید باید لحظه به لحظه احساسی که دارید را به دیگری منتقل کنید، اظهار کرد: به فرد مقابل بگویید حرف آن روز تو باعث شد ناراحت، خوشحال و یا شرمسار شوم، این کار با اینکه او را به‌صورت منطقی خطاب قرار داده و متهم کنید که حرف اشتباهی زده، فرق دارد درواقع این رفتار منطقی بیان افکار است و کمتر به سلامت روان کمک می‌کند.
شایسته‌فرد با تأکید بر اینکه مهم‌ترین و بارزترین عاملی که در خودمراقبتی روانی نقش دارد، تنظیم هیجانات است که می‌توان به یکی از مؤلفه‌های مهم آن یعنی بیان احساسات و خود ابرازی اشاره کرد، گفت: بیان احساسات لازمه رسیدن به آرامش روانی است، این موضوع در بین بانوان بنا به بروز و ظهور عواطف بیشتر از اهمیت بالاتری برخوردار است.
وی تشریح کرد: در این بین هوش هیجانی یک مهارت بسیار مهم به‌شمار می‌رود که معمولاً به آن بی‌توجهی می‌شود اما برای پیشرفت در زندگی بسیار تأثیرگذار و مهم است.
وی با ارائه تعریفی از هوش هیجانی که در کودکی افراد شکل می‌گیرد اظهار کرد: شناخت احساسات‌ و ابراز کردن درست آن‌ها باعث برقراری بهتر ارتباط با دیگران می‌شود.
این روان‌شناس با بیان اینکه یکی از مشکلات ما در بین مراجعه‌کنندگان به مرکز مشاوره به‌ویژه در بین بانوان، به موضوع «ترس از طرد شدن» در پی بیان احساسات بازمی‌گردد گفت: شناخت بیشتر شما نسبت به احساساتتان، منجر به درک بهتر احساسات دیگران می‌شود؛ در نتیجه می‌توانید دوست، همسر، مادر و عروس خوبی برای دیگران باشید.
شایسته‌فرد با اشاره به اینکه ترس از طرد شدن جزو اختلالات اضطرابی محسوب می‌شود که می‌تواند در زندگی فرد، مشکلاتی ایجاد کند، تشریح کرد: افرادی که دچار این ترس می‌شوند به‌مرور زمان اضطراب زیادی را تحمل می‌کنند که بر زندگی‌شان تأثیر بسیاری دارد.
دچار شدن به این نوع اختلال دلایل خاص خود را دارد.
وی با اشاره به اینکه افرادی که همیشه این ترس را در وجودشان دارند اغلب خود را از دیگر افراد دور می‌کنند تشریح کرد: آن‌ها گاهی گمان می‌کنند با گرفتن تأییدیه از دیگران به آرامش می‌رسند اما متأسفانه اینگونه نیست بعد از به دست آوردن رضایت دیگران نیز استرس همچنان درون آن‌ها وجود دارد.
وی با تأکید بر اینکه این روند اگر ادامه داشته باشد تضعیف سیستم ایمنی بدن را در پی خواهد داشت، خاطرنشان کرد: ادامه این روند منجر به استرس، اضطراب و درنهایت فرسودگی و افسردگی می‌شود به طوری که این افراد به‌مرور زمان به هیچ‌چیز علاقه خاصی پیدا نمی‌کنند و رابطه خود را با دیگران کمرنگ می‌کنند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد امروزه نقش فرد در مراقبت از سلامت خود و سالم زیستن، مدیریت ناخوشی‌های جزئی، مدیریت بیماری‌های مزمن و حاد روزبه‌روز در حال افزایش است به گونه‌ای که طبق برآوردها 65 تا 85 درصد تمام مراقبت‌ها از نوع خودمراقبتی است.
حیطه‌های خودمراقبتی شامل ارتقای سلامت، اصلاح سبک زندگی، پیشگیری از بیماری، خودارزیابی، حفظ سلامت است بنابراین عمل خودمراقبتی باید متناسب با هر فرد و شرایط شخصی او صورت گیرد و برای همه یکسان نیست، پس آموزش‌های دقیقی در این زمینه باید ایجاد شود که متأسفانه این موضوع در بیشتر موارد از سوی اشخاص مورد غفلت قرار می‌گیرد و حتی هنوز بخشی از جامعه با واژه خودمراقبتی بیگانه‌اند و یا در بهترین حالت تنها آن را مختص جسم می‌دانند نه روح و روان، این در حالی است که مشکلات روانی در خود مقدمه‌ای برای امراض جسمی به حساب می‌آیند.

طاهره ترابی مهوش