زمانی فضای سبز تهران را باغ‌ها و درختان چنار تشکیل می‌داد، درختانی پهن برگ که با سخاوت بسیار چتر خود را بر روی رهگذران باز می‌کرد و موجب تلطیف هوای پایتخت می‌شد، با گریزی نه چندان دور به سال‌های گذشته می‌بینیم که گونه غالب فضای سبز تهران قدیم را درختان و باغ‌های بزرگی تشکیل می‌داد که بیشترین سهم را در داشتن هوای پاک و آسمان آبی این کلانشهر داشت، اما امروزه با ساخت و سازهای بی حساب و کتاب به هر طرف نگاه می‌کنی انبوهی از ساختمان را می‌بینی که با غروری نخوت انگیز سر به آسمان بلند کرده اند، اما مساله این است که ضربه این غرور را ما انسان‌ها دریافت می‌کنیم آنهم با از دست دادن هوای پاک، سرسبزی محیط زندگی و شلوغی خیابان‌ها که نتیجه عملکرد خودمان است.
این روزها هر صبح که چشم را باز می‌کنی با انبوهی از دود و غبار مواجه می‌شوی و ناگهان دلت برای سرسبزی و آواز پرندگان خوش الحان تنگ می‌شود، روحت برای رسیدن به این طراوت پر می‌کشد اما افسوس که به آن نمی رسی چون دیگر باغی و یا درختی باقی نمانده تا نیازت به سرسبزی و هوای تمیز را برآورده کند، هر چه هست دود است و آلودگی و شلوغی.
زمانی تهران شهر چنارها بود، آنرا به چنارستان می‌شناختند، خیابان ولیعصر که یکی از طولانی ترین و شناخته شده ترین خیابان‌ها در دنیا است برای داشتن چنارهایش معروف است، نیازی نیست حتما اهل تهران باشی تا از زیبایی این درختان قطور و سرسبز بهره مند شوی، اهل هر کجا که باشی فقط کافی است یکبار به پایتخت بیایی تا با قدم زدن زیر سایه سار این چنارها که مانند تونلی سبز از دو طرف به هم رسیده اند؛ حظ آن همه زیبایی را ببری، البته این روزها نه تنها حال این درختان چندان خوب نیست بلکه وضعیت فضای سبز هم چنگی به دل نمی زند و حریف آلودگی هوا نمی شود.
شاید در نگاه اول این سوال پیش بیاید که کلانشهرهای زیادی از جمله تهران بزرگراه‌های سرسبز و پارک‌های زیادی دارند که فضای سبز خوبی آنها را پوشانده اما مساله این است که در گذشته فضای سبز تهران را باغ‌ها و درختان بزرگ تشکیل می‌داد که نقش مهمی در کاهش آلایندگی هوا داشتند اما اکنون این فضا به گل، درختچه و چمن تبدیل شده اند که کارکرد مقابله با آلودگی هوا و کاهش آنرا ندارند. شاید در چند سال اخیر سرانه فضای سبز تهران افزایش داشته اما کیفیت آن کاهش یافته است.
البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کارهای خوبی برای توسعه فضای سبز شهری انجام شد و در برخی بخش‌ها هم بسیار مفید بود، مثلا در تهران پیش از انقلاب اسلامی 75 پارک و دو هزار و 937 هکتار فضای سبز وجود داشت، بعد از آن در دوران هشت سال جنگ تحمیلی حدود 63 پارک دیگر در تهران ساخته شد، با وجود این اقدامات اما سرانه فضای سبز هر شهروند تهرانی تا سال 64 فقط نیم متر بود اما اکنون این سرانه به 15 تا 16 متر افزایش یافته است، اما سوال این است که چرا با این حجم فضای سبز همچنان هوایی آلوده و غبار گرفته داریم.
چند سالی است چمن در ایجاد فضای سبز حرف اول را می‌زند، استفاده از چمن در فضای سبز برای اولین در تاریخ به باغ‌های ایران بر می‌گردد که بعد از آن به یونان و رم رسید و به مرور گسترش یافت، این در حالی است که کارشناسان معتقدند چمن به آب فراوانی نیاز دارد و با توجه به شرایط آبی فعلی در کشور استفاده از آن در ایجاد فضای سبز چندان عاقلانه به نظر نمی رسد چون ما را به هدفمان از ایجاد فضای سبز که همان تلطیف هواست نمی رساند اما از منظر زیبایی بسیار کارساز است.
بر این اساس شهرداری تهران حدود 6 سال پیش کاشت چمن را در تهران ممنوع کرد که علت آنهم نیاز این گیاه به آب فراوان و از سوی دیگر کم آبی و کاهش منابع آبی بود، البته با وجود ممنوع شدن کاشت چمن اما همچنان شاهد افزایش فضاهای سبز با کاشت این گیاه در تهران هستیم، با توجه به این مسائل اما امروزه توسعه فضای سبز به ویژه در کلانشهرها یک نیاز اصلی است چون هم موجب زیبایی مکان زندگی و هم کاهش آلودگی هوا می‌شود از این رو در قانون هوای پاک هم به توسعه فضای سبز تاکید شده است.
سرپرست دفتر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: با توجه به اهمیت داشتن فضای سبز به ویژه در کلانشهرها، ماده 15 و 22 قانون هوای پاک به این مساله اختصاص داده شده، البته با توجه به کمبود آب اجرای آن با مشکلاتی مواجه است.
داریوش گل علیزاده افزود: بر اساس ماده 15 قانون هوای پاک، شهرک ها، مراکز و واحدهای صنعتی و تولیدی جدید احداث شده مکلفند با توجه به اقلیم، حداقل 10 درصد از فضای تخصیص داده شده برای احداث واحد مربوطه را به ایجاد فضای سبز مشجر و غرس درختان مناسب منطقه اختصاص دهند و بهره برداری این واحدهای منوط به رعایت این ماده و تأیید آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست است.
وی ادامه داد: همچنین ماده 22 این قانون می‌گوید باید سرانه فضای سبز در شهرهای بالای 50 هزار نفر جمعیت به 15 متر مربع برسد، البته اجرای این بند ایراداتی دارد چون تمام شهرهای ما با جمعیت بالای 50 هزار نفر قابلیت ایجاد این وسعت فضای سبز را ندارند چون آب کافی برای اجرای آن موجود نیست.
گل علیزاده تاکید کرد: این یک پروژه 10 ساله است و قرار شد آب مورد نیاز آن از محل پساب‌ها تامین شود، همچنین منابع طبیعی مکلف شد گونه‌های گیاهی لازم را در اختیار شهرداری‌ها قرار دهد تا توسعه فضای سبز انجام شود.
وی اظهارداشت: یکی از مشکلاتی که اکنون در زمینه فضای سبز به ویژه در تهران وجود دارد، تغییر سبک ایجاد فضای سبز است، شاید اکنون سرانه فضای سبز در تهران حدود 16 متر مربع باشد اما بخش عمده آنرا چمن، گل و گیاه و درختچه تشکیل می‌دهد که کارکرد چندانی در مقابله با آلودگی هوا و کاهش آن ندارد، در حالی که در گذشته بیشتر این فضا را باغ‌ها و درختان تنومند تشکیل می‌داد.
سرپرست دفتر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: فضای سبز دو کار انجام می‌دهد یکی جذب ذرات و دیگری جلوگیری از بازچرخانی ذرات است، گاهی می‌بینیم که هوا صاف است اما شاخص آلایندگی بالا رفته و علت آن به ذرات معلق روی زمین برمی گردد که با تردد خودروها به هوا بلند و در ارتفاع تنفس انسان‌ها قرار می‌گیرند و ایستگاه‌های پایش هوایی که در این مکان‌ها قرار دارند کیفیت هوا را ناسالم نشان می‌دهند.
وی اظهار داشت: اما زمانی که در سطح شهر باغ‌های زیادی وجود داشت درختان آن به راحتی این ذرات را جذب می‌کردند و هوا سالم می‌ماند اما امروز به جای درخت تا توانستیم ساختمان ساختیم و مصرف انرژی را بالا بردیم، اکنون بیش از 93 درصد تولید برق کشور از سوخت‌های فسیلی است که آلودگی زیادی به همراه دارد، هرجا که سوخت فسیلی مصرف شود چه در نیروگاه ها، کارخانه ها، صنعت و موتورخانه‌ها آلودگی بالا است به ویژه در شهری مانند تهران که در نیمه دوم سال هم با پدیده وارونگی دما مواجه می‌شود؛ باد نمی وزد تا تهویه هوا صورت گیرد، کیفیت هوا ناسالم می‌شود از این رو باید به سمت کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی برویم و راهی جز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نداریم.