با رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضای انرژی، مواد غذایی و دارویی، اهمیت تهیه و نگهداری از آن‌ها بیشتر از گذشته درک می‌شود. در گذشته انسان‌ها برای نگهداری مواد غذایی خود از سرمای طبیعی استفاده می‌کردند، با اعمالی مانند دفن کردن مواد غذایی در عمقی از زمین یا انبار کردن در غارها و سردابه‌ها و استفاده از برف به‌منظور جلوگیری از فاسد شدن محصولات خود؛ از آغاز قرن نوزدهم میلادی دستگاه‌های تبرید نخستین معرفی و تولید شدند. در این دستگاه‌ها از گاز آمونیاک یا آب برای تولید سرما استفاده می‌شد، با توجه به خطراتی که گاز آمونیاک مانند مسمومیت به همراه داشت، استفاده از گاز فریون که عملکردی مناسب با سیکل تبرید داشت، منطقی به نظر می‌رسید، بنابراین با ورود گاز فریون در طراحی این سیستم‌ها، صنعت تبرید گسترش یافته و نخستین یخچال‌های صنعتی و خانگی در ظرفیت کوچک تولید شدند. گاز فریون نیز با مشکلات زیست‌محیطی عمده‌ای همراه بود، به همین سبب شرکت‌های سازنده یخچال‌ها و سردخانه‌ها به دیگر گازهای مناسب به‌عنوان مبرد روی آوردند. به‌صورت رسمی در سال 1900 میلادی دستگاه‌های تبرید تراکمی به بازار معرفی و عرضه شدند و در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار گرفتند؛ با این وجود امروزه با پیشرفت صنایع مختلف، انواع سردخانه صنعتی با توجه به کاربری از ظرفیت کوچک و خانگی تا ظرفیت‌های بزرگ برای مصارف صنعتی طراحی و تولید می‌شوند که یکی از مهم‌ترین موارد در پیشرفت صنایع مختلف، بهینه‌سازی و کاهش مصرف انرژی است. طراحی و تولید سیستم سرمایش مرکزی رک نیز به همین منظور انجام شده، زیرا سیستم رک که به اسم سیستم تبرید کمپرسورهای موازی نیز شناخته می‌شود، یکی از سیکل‌های تبرید تراکمی به‌شمار می‌رود؛ از این سیستم در صنعت تهویه مطبوع و تبرید به‌منظور خنک کردن سیالات متفاوت به‌کار برده می‌شود.
این سیستم دارای یک سیستم سرمایشی مرکزی بوده؛ شامل تعداد کمتری کمپرسور با ظرفیت بالا که باهم به‌صورت موازی ترکیب شده‌اند و همه آن‌ها به یک خط مکش و تخلیه یکسان متصل می‌ شوند. حال آنکه این کمپرسورها جایگزین تعداد زیادی سیستم تبرید مجزا با ظرفیت پایین در سیستم‌های سرمایشی شده‌اند. با استفاده از چند کمپرسور به‌صورت موازی، می‌توان ظرفیت سیستم را به‌راحتی کنترل کرد، به‌طوری که در زمان‌‌های اوج کاری سیستم، کمپرسورهای بیشتری روشن خواهند بود و زمانی که نیاز به ظرفیت کمتری باشد، می‌تواند با خاموش شدن تعدادی از کمپرسورها، ظرفیت کاهش یابد.
حال آنکه در همه زمینه‌های تبرید مانند سردخانه، یخچال‌ فروشگاهی و چیلر تهویه مطبوع و صنعتی، می‌توان از سیستم سرمایشی رک استفاده کرد؛ سال‌ها پیش علی‌اکبر خادم‌سبزوار، فناوری همدانی در قالب یک شرکت به‌نام نبوغ‌الکترون آزاد در مرکز رشد دانشگاه بوعلی با ایده‌محوری بومی‌سازی دانش ساخت سردخانه‌های صنعتی بر پایه رک، در این زمینه فعالیت خود را آغاز کرد. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا درخصوص روند فعالیت این شرکت گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مدیرعامل شرکت نبوغ‌الکترون آزاد با بیان اینکه شرکت با ورود به صحنه بومی‌سازی دانش ساخت سردخانه‌های صنعتی بر پایه رک توانسته است بخشی از نیاز جامعه این صنعت به واردات را مرتفع کند، ابراز کرد: طراحی و کنترل رک، تابلو هوشمند کنترل موتورآلات سردخانه سینگل و رک، مانیتورینیگ تحت وب و جی‌ای‌ام سردخانه‌های صنعتی، ازجمله محصولات و خدمات ارائه‌شده از سوی ما است.
علی‌اکبر خادم‌سبزوار با تأکید بر اینکه شرکت را با سرمایه شخصی برپا کردم، اظهار کرد: با این وجود از حمایت‌های دانشگاه بوعلی و نیز پارک علم و فناوری رضایت نسبی دارم؛ زیرا بنا به حمایت‌های صورت‌گرفته از سوی این نهاد، در نمایشگاه‌ها حاضر شده‌ایم و بستر برای بازاریابی محصول ما فراهم شده است.
وی با تأکید بر اینکه دریافت اعتبار از دانشگاه مهم‌ترین حمایتی است که از ما صورت گرفت، تشریح کرد: با وجود این اعتبار بود که با پیشکسوتان این عرصه ارتباط گرفته و اعتماد آن‌ها را جلب کردیم.
خادم‌سبزوار با بیان اینکه در سیستم‌های سرمایشی سردخانه و یخچال با ظرفیت بالا که معمولاً دارای چندین اپراتور هستند می‌توان از سیستم رک مرکزی مجهز به چند کمپرسور استفاده کرد، اظهار کرد: دستگاه رک سردخانه حداقل دارای ظرفیت سرمایشی برابر با ظرفیت مورد نیاز کل سایت است.
وی ادامه داد: دستگاه‌های رک مرکزی برخلاف کندانسینگ یونیت‌های معمول سردخانه که دارای یک کمپرسور هستند، مجهز به تعدادی بیش از یک کمپرسور (معمولاً بین 2 تا 6 کمپرسور) بوده و می‌توانند به‌تنهایی تمام ظرفیت سرمایش مورد نیاز سردخانه و یخچال‌ها را تأمین کنند. کمپرسورهای دستگاه رک سردخانه به‌صورت موازی و یکپارچه در سیستم طراحی و نصب می‌شوند، تابلوبرق سیستم رک یخچال و سردخانه وظیفه کنترل و مدیریت کارکرد کمپرسورها را برعهده دارد.
این مقام مسئول افزود: این تابلوبرق که عموماً مجهز به پی‌ال‌سی (PLC) است، در هرلحظه با توجه به داده‌های مانیتورینگ مربوط به فشارها و دماهای ورودی و خروجی سردخانه‌ها و یخچال‌ها، تعیین می‌کند چه تعداد کمپرسور و با چه ظرفیتی در مدار قرار گیرند؛ همچنین با توجه به طول زمان کارکرد هر کمپرسور، کمپرسورها را به‌ترتیب در استراحت قرار می‌دهد.
خادم‌سبزوار با بیان اینکه استفاده از رک مرکزی جهت سیستم سرمایش یخچال‌ها و سردخانه‌ها می‌تواند در مواردی تا 40 درصد از مصرف برق سردخانه و یخچال‌ها را کاهش دهد، تشریح کرد: در فروشگاه‌های بزرگ مواد غذایی (هایپرمارکت‌ها) با تعداد یخچال و سردخانه‌های زیاد، استفاده از دستگاه رک مرکزی پیشنهاد می‌شود.
مدیرعامل شرکت نبوغ‌الکترون آزاد بیان کرد: در بدو امر این شرکت برای حدود 6 تا هفت نفر اشتغال‌زایی داشت، اما خوشبختانه بنا به پیشرفت کار درحال حاضر حدود 27 نفر در این شرکت مشغول به کار هستند.
وی ارتباط‌گیری با پیشکسوتان را اصلی‌ترین راهکار برای بازاریابی و جلب مشتری اعلام کرد و گفت: همواره در فضای فناوری (جز معدود مواردی) پیش‌تر فعالیت صنعتی در هر عرصه وجود داشته که فناوری جدید به مدد آن می‌آید؛ بنابراین ارتباط با صنعتگران پیشکسوت در هر صنعت و جلب اعتماد آ‌ن‌ها، یکی از مهم‌ترین راهکارها است.
خادم‌سبزوار با بیان اینکه در عرصه صنایع برودتی نیز همین فضا وجود داشت، اظهار کرد: درواقع خوشبختانه بنا به سبقه علمی موجود، فعالان این بخش به ما اعتماد کردند و توانسته‌ایم بازار لازم را برای محصول بومی فراهم کنیم.
وی در پاسخ به این پرسش که سیستم سرمایش مرکزی رک چه مزایایی دارد؟ ابراز کرد: یکی از مزیت‌های استفاده از این سیستم، کنترل ظرفیت به‌صورت پله‌ای است؛ در طراحی کمپرسورها ظرفیت آن‌ها براساس بیشینه سرمایشی تعیین می‌شود و هنگام کار کردن سیستم، بار برودتی مورد نیاز کاهش می‌یابد که طبیعتاً آن کمپرسور هم قدرت خود را کاهش می‌دهد و درنهایت باعث کنترل پیوسته سیستم و کاهش مصرف انرژی برق می‌شود. این کمپرسورها به‌صورت موازی باهم ترکیب شده‌اند که باعث افزایش بهره‌وری انرژی و عمر بیشتر کمپرسور می‌شوند و می‌توانند نیاز به خدمات نگهداری کمتری داشته باشند.
این مقام مسئول ادامه داد: به‌طور خلاصه از مزایای سیستم سرمایش مرکزی رک می‌توان به استفاده از کنترل مرکزی سیستم کمپرسور موازی که سبب استفاده بهینه از فضا می‌شود و نیز کاهش هزینه اولیه راه‌اندازی سردخانه، کاهش مصرف انرژی، پایداری بیشترو یخ‌زدایی بهینه اشاره کرد.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، ساخت و توسعه سردخانه‌های کشاورزی از عواملی است که می‌تواند از هدررفت محصولات کشاورزی جلوگیری کرده و زمینه‌ساز رونق اقتصادی باشد. اما متأسفانه به‌دلیل نبود سردخانه و صنایع تبدیلی پیشرفته و درعین‌حال کمبود این صنایع به‌لحاظ تعدادی در ایران، سالانه بیش از میلیون‌ها‌ تُن مواد غذایی و محصولات کشاورزی از بین می‌روند؛ به‌گونه‌ای که در هر سال میانگین حدود 35 درصد از محصولات کشاورزی کشور به‌دلیل نبود سردخانه و صنایع تبدیلی، از بین می‌روند.
نبود سردخانه پیشرفته در نقاط مختلف کشور، دلیلی بر حضور بیشتر دلالان در بازار محصولات کشاورزی شده است؛ بنابراین یکی از مباحث، استفاده علم در صنایع برودتی است که این فناور همدانی توانسته گام‌هایی مؤثر در این وادی بردارد و درحال حاضر پله‌های ترقی را یکی پس از دیگری طی می‌کند. انتظار می‌رود حمایت‌ها بیشتری از صنایع این‌چنینی انجام شود تا علاوه‌بر رونق حوزه صنعت، شاهد صرفه‌جویی ارزی در این بخش نیز باشیم.

طاهره ترابی مهوش