از مدرسه «دارالفنون» تهران تا مدرسه «رشدیه» تبریز، از دبیرستان «فردوسی» (محمدیه) تبریز تا دبیرستان «البرز» تهران، نام‌هایی پر افتخاری هستند که سال‌ها و دهه‌ها تلاش در تاریخ آموزش و پرورش ایران را به نمایش گذاشته‌اند. اشاره کوتاه به تاریخچه این مدارس و البته گزارش تفصیلی در مورد «دبیرستان ماندگار البرز»، عاملی شد که شرایط دو مدرسه قدیمی و مشهور در نقاط مختلف جهان را نیز در این گزارش بررسی کنیم.
در ابتدا راهی انگلستان می‌شویم تا نگاهی به تاریخچه یکی از معروف‌ترین مدرسه‌های جهان بیاندازیم.
**کالج «ایتون»
کالج «ایتون» (Eton College) یکی از بزرگترین مدارس متوسط مستقل و البته بزرگترین مدرسه شبانه‌روزی انگلیس محسوب می‌شود. این مدرسه در فضایی سرسبز به وسعت 647 هکتار بنا شده است.
این مدرسه که در شهر ایتون، برکشایر واقع شده است، در سال 41-1440 میلادی به فرمان هنری ششم، پادشاه انگلستان ساخته شد. آنطور که در دانشنامه بریتانیکا (britannica) عنوان شده است، این مدرسه برای 70 پسرِ واجد شرایط که موفق به دریافت بورسیه از صندوق پادشاهی شده بودند، ساخته شد.
همزمان با ساخت کالج ایتون و به فرمان پادشاه هنری ششم، کینگز کالج (King’s College) کمبریج تأسیس شد تا دانش‌آموختگان بتوانند تحصیلات عالی خود را ادامه دهند؛ البته این ارتباط به شکل سابق دیگر وجود ندارد.
کالج «ایتون» به همراه مدرسه‌ «هارو» (Harrow) که سال 1572 و مدرسه «رادلی» (Radley) که سال 1847 تأسیس شدند، سه مدرسه دولتی هستند که سنت دبیرستان‌های شبانه‌روزی صرفاً پسرانه را حفظ کرده‌اند؛ به این معنی که در تمامی هفت روز هفته تنها دانش‌آموزان پسر در این مدارس حضور دارند.
سال 1678 میلادی تعداد 207 پسر در این مدرسه حضور داشتند و در اواخر قرن 18، این تعداد به 300 نفر رسید. درحال حاضر نزدیک به 1300 دانش‌آموز پسر در کالج ایتون مشغول به تحصیل هستند. این مدرسه شامل 25 خانه است که هر کدام توسط یک استاد خانه (house master) که از میان اعضای ارشد کادر آموزشی انتخاب شده‌اند، اداره می‌شود.
هر خانه، یک کاپیتان دارد و برخی از خانه‌ها بیش از یک نفر کاپیتان دارند. در این مدرسه، پسران آشپزخانه مخصوص خود را دارند. همچنین، پسران در سال ماقبل آخر دبیرستان، اتاقی دارند که به عنوان "مناظره" شناخته می‌شود. معمولا هر روز عصر، پسران در کل خانه‌ها جمع می‌شوند و باهم مناظره دارند.
در طول تاریخ کالج ایتون، پسران کوچکتر مجبور بودند برای پسران بزرگتر به عنوان خدمتکار عمل کنند. وظایف آنها شامل نظافت، پخت و پز و انجام امور بود. در دهه 1970 این زورگویی تا حدی از اکثر خانه‌ها حذف شد.
نسبت دانش‌آموز به معلم در کالج ایتون 8 به 1 است که نسبت به استانداردهای معمول مدارس بریتانیا بسیار پایین است. تعداد دانش‌آموزان در کلاس‌ها از حدود 20 تا 25 دانش‌آموز در سال اول شروع می‌شود و اغلب در سال آخر به زیر 10 نفر می‌رسد.
در دهه 1970 میلادی، فقط یک کامپیوتر در یک اتاق کوچک متصل به ساختمان‌های علمی وجود داشت، اما امروزه علیرغم قدمت بالای مدرسه همه پسران باید لپ تاپ داشته باشند و شبکه فیبر نوری مدرسه تمام کلاس‌های درس و اتاق خواب پسران را به اینترنت متصل می‌کند.
مسئولیت اصلی تحصیل یک پسر بر عهده استاد خانه (house master) است، اما مدیر مطالعات که به عنوان معلم خصوصی شناخته می‌شود، به او کمک می‌کند. کلاس‌ها جدا از خانه‌ها هستند. با وجود معرفی فناوری‌های مدرن، ظاهر خارجی و مکان بسیاری از کلاس‌ها برای مدت طولانی بدون تغییر باقی مانده است. قدیمی‌ترین کلاس درس که هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، تحت عنوان "مدرسه پایین"، متعلق به قرن 15 است.
هر روز عصر، حدود یک ساعت و ربع که به عنوان "ساعت سکوت" شناخته می‌شود، وجود دارد که در طی آن از پسران انتظار می‌رود که مشغول مطالعه شوند یا تکلیف معلمان خود را آماده کنند. در برخی از خانه‌ها، بنا به صلاح‌دید استاد خانه، ممکن است یک ساعت آرام دوم بعد از غروب را در نظر بگیرند تا در صورت نداشتن تکلیف، دانش‌آموزان بتوانند به اتاق‌های یکدیگر سر بزنند و باهم معاشرت کنند.
اهمیت به ورزش از ویژگی‌های کالج ایتون است و زمین بازی و زمین رفاهی، وسعت زیادی را به خود اختصاص داده است. فوتبال، راگبی، کریکت، قایقرانی و دو و میدانی از جمله ورزش‌هایی است که در این مدرسه انجام می‌شود.
بحث اعطای بورسیه تحصیلی به دانش‌آموزان مستعد نیز همچنان حفظ شده است و این بورسیه که 10 تا 100 درصد هزینه تحصیلی را پوشش می‌دهد، به 70 دانش‌آموز مستعد اعطا می‌شود. شرایط اعطای این بورسیه نیز براساس یک امتحان رقابتی بین دانش‌آموزان پسر 12 تا 14 ساله تعیین می‌شود. این گروه از دانش‌آموزان بورسیه در مناطق مشخصی از شبانه‌روزی کالج ایتون مستقر می‌شوند.
گروه دیگر دانش‌آموزان که اصطلاحاً Oppidans گفته می‌شوند و درحال حاضر تعداد آنها 1200 نفر است، در پانسیون‌های تحت نظر مسئولان مدرسه مستقر می‌شوند. کالج ایتون بزرگترین مدرسه شبانه‌روزی انگلیس و ششمین مدرسه شبانه‌روزی گران‌قیمت این کشور محسوب می‌شود.
اگرچه کالج ایتون یک مدرسه دولتی است، اما یکی از گران‌قیمت‌ترین مدرسه‌های انگلیس است. در سال تحصیلی 23-2022 شهریه سالانه این مدرسه 46.296 پوند (تقریبا معادل 2 میلیارد و 500 میلیون تومان) بود؛ هر سال تحصیلی در این مدرسه شامل سه ترم است که برای هر ترم، شهریه‌ای معادل 15.432 پوند دریافت می‌شود.
این مدرسه به طور سنتی، پذیرای فرزندان ثروتمندترین و معتبرترین خانواده‌های انگلیس، به‌ویژه اشراف‌زاده‌ها است. دانش‌آموزان پسر از سن 13 سالگی وارد کالج ایتون شده و تا 18 سالگی و زمان ورود به دانشگاه، در این مدرسه تحصیل می‌کنند.
تقریباً همه دانش‌آموزان این مدرسه پس از اتمام تحصیلات متوسطه، وارد دانشگاه‌ می‌شوند و اعتبار علمی کالج ایتون زمانی مشخص می‌شود که براساس آمارها، حدود یک سوم از دانش‌آموختگان این مدرسه به دانشگاه آکسفورد یا دانشگاه کمبریج می‌روند.
در اوایل قرن بیستم، یکی از تاریخ‌نگاران ایتون می‌نویسد: هیچ مدرسه دیگری نمی‌تواند ادعا کند که این تعداد افراد بزرگ را به جامعه معرفی کرده که در سطح جهانی هم تأثیرگذار بوده‌اند.
آنچه که نام این مدرسه را در سطح جهان بر سر زبان‌ها انداخته است، به قدمت نزدیک به 600 ساله آن باز نمی‌گردد؛ بلکه کالج ایتون، محلی برای ترتیب نخست‌وزیران، رهبران جهان، برندگان جایزه نوبل، بازیگران برنده جایزه «اسکار» و «بفتا» و نسل‌هایی از انسان‌های تاثیرگذار است. 20 نخست‌وزیر انگلیس در کالج ایتون تحصیل کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به «آنتونی ایدن»، «هارولد مک‌میلان»، «دیوید کامرون» و «بوریس جانسون» اشاره کرد.
در بین برندگان جایزه نوبل که در کالج ایتون تحصیل کرده‌اند، نام‌هایی مانند «سر جان گوردن» (John Gurdon) برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی 2012 و «رابرت سسیسل» (Robert Cecil) برنده جایزه صلح نوبل 1937 دیده می‌شود. هنری موزلی (Henry Moseley)، فیزیکدان سرشناس بریتانیایی که نقش مهمی در کشف عدد اتمی داشت نیز جزو فارغ‌التحصیلان این مدرسه بود.
در حوزه ارتباطات بین‌المللی، کالج ایتون با برخی از مدارس خصوصی در هند ارتباط دارد که این ارتباط از دوران استعمار بریتانیا بر این کشور حفظ شده است. کالج ایتون همچنین عضوی از گروه مدارس G30 است، انجمن G30 مجموعه‌ای شامل 50 مدرسه از 20 کشور دنیا است.
کالج ایتون همچنین با مدارسی دیگری از جمله کالج «رابرت» ترکیه، آکادمی «فیلیپس» ایالات متحده و آکادمی «فیلیپس» اکستر، مدرسه «گرامر» ملبورن استرالیا و مدرسه «گرامر» کلیسای لانستون، موسسه «رافلز» سنگاپور و «مدرسه بین‌المللی ژنو» سوئیس در ارتباط است.
**آکادمی «میلتون»
آکادمی «میلتون» (Milton Academy) که به عنوان «میلتون» هم شناخته می‌شود، در منطقه میلیتون در ایالت ماساچوست آمریکا قرار دارد. این مدرسه سال 1798 و در فضایی به وسعت 50 هکتار تأسیس شد.
میلتون، یک مدرسه بسیار گزینشی، مختلط، مستقل، روزانه و شبانه‌روزی است که شامل پایه‌های 9 تا 12 است. بخش شبانه‌روزی این مدرسه از پایه نهم پذیرای دانش‌آموزان است. میلتون یک مدرسه بسیار انتخابی است؛ به این معنی که تنها 14٪ از متقاضیان در سال تحصیلی 21-2020 پذیرش شدند و بنابراین، پذیرش در این مدرسه بسیار سخت است.
این مدرسه هم جزو یکی از گران‌قیمت‌ترین مدارس آمریکا محسوب می‌شود و شهریه سالیانه این مدرسه 64.800 دلار (تقریبا معادل 2 میلیارد و 800 میلیون تومان) برای دانش‌آموزان شبانه‌روزی است.
آکادمی میلتون یکی از 10 مدرسه شبانه‌روزی برتر در آمریکا محسوب می‌شود. مقطع پذیرش در این مدرسه از دوره مهدکودک تا پایه دوازدهم متوسطه است. تعداد کل دانش‌آموزان 722 نفر، تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس 14 نفر و نسبت دانش‌آموز به معلم هم 5 به 1 است.
شرایط پذیرش در آکادمی میلتون هم شامل ثبت درخواست آنلاین، شرکت در آزمون‌های استاندارد، دریافت توصیه‌نامه‌ از مدرسه قبلی به همراه قبولی در مصاحبه حضوری است.
یادگیری مبتنی بر بحث و تبادل نظر است؛ دانش‌آموزان به گروه‌های کوچکی تقسیم‌بندی می‌شوند که هر گروه، مشاور مخصوص به خود را دارد و به دانش‌آموزان در انتخاب رشته مشاوره می‌دهد و حفظ پیشرفت تحصیلی و اجتماعی آنها کمک می‌کند.
نکته جالب توجه در مورد آکادمی میلتون - مشابه کالج ایتون - این نکته است که این مدرسه، تغذیه‌کننده دانشگاه هاروارد محسوب می‌شود؛ یعنی تعداد زیادی از دانش‌آموختگان این مدرسه در دانشگاه هاروارد پذیرفته می‌شوند.
در میان فارغ‌التحصیلان برجسته این مدرسه نیز چهره‌های سرشناسی از دانشمندان، مخترعان، اساتید دانشگاه، سناتورها تا برندگان جایزه «پولیتزر»، نویسندگان و هنرمندان دیده می‌شوند.
با خواندن گزارش تفصیلی در مورد "دبیرستان ماندگار البرز" و مقایسه آن با موارد ذکر شده در خصوص کالج ایتون و آکادمی میلتون، به مشابهت‌های زیادی برخورد خواهید کرد؛ از جمله دانش‌آموختگان برجسته‌ای که از این مدارس فارغ‌التحصیل شده‌ و اکثرا در دانشگاه‌های برتر تحصیلات عالیه خود را ادامه می‌دهند. همانطور که "کالج ایتون"، تغذیه‌کننده دانشگاه آکسفورد یا دانشگاه کمبریج و "آکادمی میلتون"، تغذیه‌کننده دانشگاه هاروارد است، "دبیرستان البرز" هم تغذیه‌کننده دانشگاه‌های برتر ایران مانند صنعتی شریف، تهران، شهید بهشتی، خواجه نصیر و علم و صنعت است و شمار زیادی از این جوانان نخبه برای تحصیلات تکمیلی نیز راهی برترین دانشگاه‌های جهان می‌شوند.