ظلم و ستم امری نکوهیده و مخالف فطرت انسانی و بشری است. در دین اسلام نیز همواره به جهاد و مبارزه علیه ظلم و ستم دعوت شده است. همین طور ائمه اطهار (ع) و به ویژه امام علی (ع) در سخنان خود به این امراشاره کرده‌اند. قسط و عدل و دشمنی با ظلم و ظالم موضوعاتی است که در فرهنگ اسلامی و در قلمرو معارف نهج‌البلاغه اهمیتی خاص دارد و بخش عمده‌ای از گفتارها و نوشتارهای امام (ع) در نهج‌البلاغه به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم به این موضوع اشاره شده است.

نهج البلاغه کتابی حیات بخش و ارمغانی الهی برای جامعه بشری است شدت علاقه‌ حضرت به مساله‌ عدالت و سعی در اجرای آن داشته‌اند وبه نوعی تمام عمر خودشان را در این صرف کردند چنانکه که بسیاری معتقدند حضرت صرفا به دلیل اجرای عدالت در محراب به شهادت رسیده است.

 

در این گزارش سعی داریم به بخشی کوچک از دیدگاه‌های قرآن و اهل بیت‌(ع) در خصوص مبارزه با ظلم و دفاع از مظلوم بپردازیم چرا که اسلام دینی کامل و جامع است که همواره سعادت و تعالی بشر را در نظر داشته است و به این موضوع مهم توجه ویژه‌ای داشته است.

 

یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در اسلام و آموزه‌های دینی، دفاع است. دفاع به معنی دفع کردن یا مقابله با مهاجم یا مهاجمین است. زیرا کرامت انسان‌ها به آزادی از زیر یوغ ستم و ستمگران معنی و مفهوم پیدا می‌کند و نیرو یا عاملی که آزادی انسان را سلب کند، مانع بزرگی در جهت تعالی و کرامت انسان است. به همین منظور خداوند در قرآن مومنان را به جهاد ترغیب و تشویق کرده است و فلسفۀ دفاع از خویشتن در این مرحله نهفته است.

 

مصداق بارز دفاعی بودن جنگ و هرگونه اقدام دفاعی در قرآن کریم آیه 251 سوره بقره آمده که «…لَولاَ دَفع اللهِ النَّاسُ بَعضَهُم بِبَعٌضٍ لَّفَسَدَت الاَرض…» «چنانچه خداوند گروهی از مردم را با گروه دیگر دفع ننماید همانا زمین دچار فساد می‌گردد...

 

در منابع اسلامی روایات بسیاری در لزوم دفاع از مظلوم وجود دارد. پیامبر(ص) در حدیثی می‌فرمایند: «کسی که حقّ مظلوم را از ظالم بگیرد در بهشت با من خواهد بود.»

 

در واقع اهمیت یاری رساندن به مظلوم و گرفتن حق او از ظالم، به قدری است که انسان را در بهشت همنشین پیامبر(ص) می‌گرداند.

 

هم چنین امام علی(ع) خطاب به حسنین(ع) فرمود: «دشمن ظالم و یار و کمک کار مظلوم باشید». در این روایت نیز دفاع از مظلوم را وظیفه هر مسلمانی دانسته؛ هر چند مظلوم غیر مسلمان باشد.

 

پیامبر اسلام(ص) در حدیث دیگری می‌فرمایند: «مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادی یا لَلْمُسْلِمینْ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم؛ هر کس صدای مظلومی را بشنود که از مسلمانان کمک می‌طلبد، و به کمک او نشتابد مسلمان نیست.

 

این روایت نیز عام است و شامل غیر مسلمانان نیز می‌شود. بنابراین، طبق روایت فوق هر کس ندای مظلومیت مظلومی را بشنود و استغاثه‌اش به گوش او برسد، و توانایی یاری رساندن به او را داشته باشد، و به یاریش نشتابد مسلمان نیست.

 

این مسأله که حکومت اسلامی باید مدافع مظلومان و یار و یاور آنها باشد و در برابر هجوم ستمگران از آنان حمایت و دفاع کند، در عبارات متعددی از نهج البلاغه منعکس است. امام علی(ع) اصولا فلسفه حکومت را قیام در برابر ستمگران و یاری ستمدیدگان می‌داند و در آخرین وصایا در بستر شهادت نیز به فرزندانش تأکید می‌کند که همواره دشمن ظالمان و یاور مظلومان باشند. ایشان از قول پیغمبر(ص) می‌فرمود: «امتی که حق ضعیفان را از زورمندان با صراحت نگیرد، هرگز پاک نمی‌شود و روی سعادت را نمی‌بیند.