کودکان برای بیان احساسات خود، دنیایی فراتر از تکلم و گفت‌وگو دارند، آنها با «نقاشی کردن» احساسات خود را بیان کرده و ترس‌ها، شادی‌ها، کابوس‌ها و آرزوهای خود را نشان داده و از طریق نقاشی با دنیای اطرافشان ارتباط برقرار می‌کنند.

هنر و نقاشی به عنوان یکی از روش‌های عالی برای کاهش استرس کودکان شناخته شده است، نتایج یک مطالعه نشان داده است که انجام فعالیت‌های هنری مانند نقاشی به مدت 45 دقیقه، سطح کورتیزول یا همان هورمون استرس را کاهش می‌دهد که این نتایج در کودکان بارزتر بوده است، همچنین نقاشی فرایندی است که همه کودکان به طور طبیعی درگیر آن می‌شوند و مهارت‌های نقاشی را در سنین مختلف به دست می‌آورند، از این رو یک ارتباط قوی بین نقاشی و رشد کودک وجود دارد، لذا با توجه به اهمیت نقاشی در میان کودکان و درک معانی نقاشی آنها با الهام نوری، مشاور کودک و نوجوان به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

 نقاشی چه تأثیری بر ابعاد رشدی کودک می‌گذارد؟

به طور کلی نقاشی باعث رشد عاطفی، جسمی و ذهنی کودک می‌شود و می‌تواند به عنوان درمانی برای استرس آن باشد، نقاشی وسیله‌ای برای بیان زندگی عاطفی کودک به شمار می‌رود، هنگامی که کودک با آزادی و به دلخواه خود نقاشی می‌کشد، حالات روحی و احساسات زمان حال و نیز احساسات و تحریکات ریشه دار و گذشته‌ی خود را بیان می‌کند، کودک به کمک نقاشی، دلهره‌های درونی خود را آشکار می‌کند و آنها را به حداقل می‌رساند، همچنین نقاشی کشیدن موجب تقویت احساسات و بهبود برقراری ارتباطات اجتماعی کودک می‌شود.

نقاشی به کودک شما کمک می‌کند مهارت‌های حرکتی را بیاموزد، با نقاشی، ماهیچه‌های دستان کودک شما به حرکت درآمده و باعث رشد فیزیکی و تقویت ارتباط دستی- چشمی آنها می‌شود که در سنین کودکی، مهارت مهمی به حساب می‌آید، این مهارت زمانی تقویت می‌شود که آنها می‌آموزند بخش‌های مختلفی که می‌بینند را رنگ آمیزی کرده و از هماهنگی دست و چشم خود اطمینان حاصل کنند، نقاشی کردن سبب تقویت خلاقیت کودک، افزایش عملکرد ذهنی و تمرکز آنها نسبت به جزئیات می‌شود.

کودک شما می‌تواند هر آنچه را که احساس می‌کند روی کاغذ یا بوم به تصویر بکشد، برخی کودکان از کشیدن اشکال و اشیا لذت می‌برند و برخی دیگر ممکن است حیوانات یا صحنه‌های دیگر را طراحی کنند، مهم نیست که سطح مهارت کودک شما چقدر است، فقط کافی است آنچه را که احساس می‌کند، روی کاغذ یا بوم به تصویر بکشد، این کار نوعی روش هنر درمانی است و به کاهش استرس در کودک شما کمک زیادی می‌کند.

 چرا برخی کودکان علاقه‌ای به کشیدن نقاشی ندارند؟

به طور معمول هم کودکان میل به نقاشی کشیدن دارند، نقاشی نکشیدن کودکان می‌تواند نشانه ضعف او در برقراری ارتباط با دیگران یا بی علاقگی او به برقراری چنین ارتباطی باشد، اما کمبود امکانات نقاشی، پافشاری والدین در نقاشی کشیدن کودکان یا بی‌توجهی آنها به نقاشی کودک و به ویژه تمسخرشان می‌تواند زمینه‌های بی‌انگیزه شدن کودکان را فراهم کند.

 چه راهکاری برای علاقه‌مند شدن کودک به نقاشی وجود دارد؟

کودک خود را به خط خطی کردن تشویق کنید، زیرا این کار به افزایش اعتماد به نفس و شکوفایی خلاقیت آنها منجر می‌شود، کمترین تشویق به طور معمول تعریف و تمجید شفاهی از نقاشی کودکان است و نصب نقاشی آنها به دیوار اتاق نیز می‌تواند یکی از بزرگترین تشویق‌ها برای کودکان باشد.

وسایلی مثل مداد شمعی و ماژیک، قدیمی شده و استفاده از آنها برای کودک خسته کننده است، برای تشویق کودک خود از وسایل هیجان‌انگیزتر مثل پاستل گچی نرم، پاستل روغنی، گچ خیس، مداد و ماژیک سفید روی کاغذ مشکی و شابلون نقاشی استفاده کنید.

اگر می‌خواهید انگیزه نقاشی را در کودک خود بیشتر کنید، بهتر است خودتان هم با فرزندتان همراه شوید، یک کاغذ بردارید و بدون اینکه به کودک نشان دهید چه می‌کشید، با حالتی کودکانه سعی کنید در حال نقاشی کردن، حس کنجکاوی او را تحریک کنید، بعد از تمام شدن نقاشی، آن‌را به خود کودک و سایر اعضای خانواده نشان دهید و پیشاپیش از دیگران بخواهید در برابر نقاشی‌تان هیجان زده شوند و شما را تشویق کنند، همچنین می‌توانید با طراحی کردن بازی‌هایی که نیاز به نقاشی کشیدن داشته باشد آنها را به کشیدن نقاشی ترغیب کنید.

نقاشی‌های کودک خود را به دیوار اتاق بچسبانید و اتاقش را مانند نمایشگاه و یا گالری نقاشی به دیگران نشان دهید و از او بخواهید به عنوان خالق آثار در مورد نقاشی‌هایش توضیح دهد.

 چگونه نقاشی کودک خود را تفسیر کنیم؟

از طریق موقعیت نقاشی روی کاغذ، اندازه نقاشی و رنگ‌های استفاده شده در نقاشی می‌توانیم از درون کودک خود آگاه شویم، کودکی که از سمت چپ نقاشی را شروع می‌کند (البته اگر چپ دست نباشد) به گذشته خود تمایل دارد و نشانگر غم و اندوه، گوشه‌گیر بودن و بی اعتمادی نسبت به خود است، آن کودک سریع تصمیم می‌گیرند و به دنبال عواطف و احساسات سرکوب شده خود می‌شود.

اگر کودک نقاشی خود را از سمت راست شروع کند، تمایل او به آینده را نشان می‌دهد، او کودکی حساس بوده که برای ارتقای مسائل عقلی و ذهنی خود در تکاپو است، نقاشی‌هایی که در پایین کاغذ کشیده می‌شود به معنی احساس ناامنی یا احساس کمبود در کودک است، همچنین کودکی که نقاشی‌های خود را در مرکز کاغذ می‌کشد، به طور کلی بر خود و احساساتش توجه و تمرکز فکری زیادی دارد.

در نقاشی اندازه‌ها مهم هستند، چیزهایی که بزرگ کشیده می‌شوند نشان دهنده اهمیت آنها است و چیزهای کوچک از اهمیت کمتری برخوردار هستند، کشیدن دست‌های بزرگ، نشان دهنده کسی است که پرخاشگری می‌کند؛ در حالی که کشیدن پاهای باریک به معنی نداشتن تعادل و مقاومت است.

 رنگ‌ها چه معنایی در نقاشی کودک دارد؟

رنگ‌ها در نقاشی کودکان معنی و مفهوم دارد و از دنیای درون و شخصیت کودک خبر می‌دهد، بنابراین استفاده زیاد یا تمایل به یک رنگ خاص اطلاعات زیادی در مورد حالت روانی کودک به ما می‌دهد.

می‌توان گفت رنگ‌های گرم نشانه برون‌گرایی و رنگ‌های سرد نشانه درون‌گرایی در کودکان است، به عقیده روانشناسان وجود رنگ‌های سرد مانند آبی، سبز، خاکستری، سیاه در نقاشی کودکان نشانه گرایش دورن‌گرایی، انزوا یا کم‌رویی است، وجود رنگ‌های گرم مانند قرمز، پرتغالی، صورتی و زرد نشانه گرایش برون‌گرایی و تمایل به برقراری ارتباط با دیگران است.

از ویژگی‌های رنگ سبز آرامش بخشی آن است؛ به همین دلیل از این رنگ در بیمارستانها بسیار استفاده می‌شود، از ویژگی‌های درمانی این رنگ می‌توان به از بین بردن تنش، افزایش هضم، بهبود تعادل توانایی‌ها، حفظ آرامش درونی اشاره کرد، افرادی که از این رنگ زیاد استفاده می‌کنند افرادی هستند که از شخصیت مثبت، با اراده و پشتکار برخوردار هستند، این افراد برای خود ارزش زیادی قائل بوده و بسیار کنجکاو بوده و سرسختانه با مشکلات مبارزه می‌کنند، استفاده زیاد از این رنگ می‌تواند سبب کسالت شود.

رنگ آبی باعث ایجاد آرامش و اعتماد است، آبی از رنگ‌هایی است که در طراحی اتاق خواب بسیار استفاده می‌شود، رنگ آبی باعث کاهش اشتها و القا کننده امنیت است و استفاده بیش از حد از رنگ آبی باعث ایجاد سردی، یاس و ناامیدی می‌شود.

رنگ بنفش را نماد دانایی و احترام می‌دانند، این رنگ باعث ایجاد حس خلاقیت و افزایش مهارت‌های حل مسئله می‌شود، این رنگ ترکیبی از قرمز و آبی است که می‌تواند نوعی تضاد و تعارض را نشان دهد و استفاده افراطی از رنگ بنفش نشان دهنده اضطراب است.

اگر کودکان از رنگ قرمز استفاده کنند، نشانه گرمی، سرزندگی و اشتیاق آنها است، کودکان فعال و پرجنب و جوش طرفدار این رنگ هستند، از دیگر ویژگی‌های شخصیت کودکان طرفدار رنگ قرمز، عجول و زود جوش بودن آنها است، کودکانی که از این رنگ استفاده می‌کنند، تمایل به برونریزی احساسات دارند و عواطفشان را خیلی راحت بیان می‌کنند و استفاده طولانی مدت از این رنگ باعث بروز پرخاشگری در کودکان می‌شود.

رنگ نارنجی رنگ خوش‌بینی و مثبت اندیشی است و استفاده زیاد از آن احتیاط را در افراد برمی‌انگیزاند، رنگ نارنجی حرکت رنگ زرد و قدرت رنگ قرمز را دارد و رنگی زنده و چابک است، نارنجی یادآور آرامش و خوشی است، کودکی که از این رنگ در نقاشی استفاده می‌کند هم میل به پیشرفت دارد و هم ممکن است کمی پرخاشگر و ناآرام باشد و افراط در استفاده از این رنگ تحریک پذیری و ناآرامی کودک را نشان می‌دهد.

رنگ سفید احساس سکوت می‌دهد، زیرا همه چیز در آن محو می‌شود، به طور کلی رنگ سفید نشان‌دهنده پاکیزگی، صلح و آرامش در نظر گرفته می‌شود و کودکانی که رنگ سفید را دوست دارند کودکانی آرام بوده و شنونده خوبی هستند،

رنگ مشکی نشان دهنده سلطه و قدرت است و کودکانی که به استفاده از رنگ مشکی تمایل دارند، رفتارهایی از خود بروز می‌دهند که نشان‌دهنده خودنمایی است.

 بعضی از نمونه‌های نقاشی کودکان را تفسیر کنید؟

در تفسیر نقاشی کودکان خانه‌ها ممکن است مستحکم و منظم کشیده شده باشند؛ اما کودکی که تجربه منفی با خانواده‌اش دارد خانه را به شکل یک زندان نقاشی می‌کند، کشیدن خانه‌ای با باغچه، گل، درهای بزرگ، پنجره و پرده‌های رنگین و دودکش بخاری نشانگر این است که کودک زندگی رضایتمندی در داخل خانه و خانواده دارد.

اگر خانه‌ای بدون در ورودی که از بقیه خانه‌ها نیز جدا مانده و با دیوارهای بلند به صورت تنها و منزوی کشیده شود، این امر ممکن است در سنین پنج تا هشت سالگی نشانگر خجالتی بودن کودک و وابستگی شدید او به مادر باشد، اگر بعد از هشت سالگی هنوز به کشیدن این نقاشی ادامه دهد، نشانگر احساس خود کوچک بینی و تنهایی کودک و در نوجوانی نشانگر شرم و حیای زیاد از حد و احساساتی بودن آن است.

اگر به دقت به تصویر خانه‌ای که کودک کشیده توجه کنید تعداد پنجره‌ها یا نبود آنها اطلاعات بیشتری را نشان می‌دهد، چند پنجره نامرتب و باز بودن آن پنجره‌ها ارتباط با افراد را نشان می‌دهد، اما می‌تواند نشانگر نیاز به دیده شدن توسط دیگران هم باشد.

کودکانی که با دیگران به راحتی ارتباط برقرار می‌کنند و تعاملات اجتماعی سالمی دارند، جلوی در خانه یک پیاده‌رو می‌کشند، در حالی که کودکان گوشه‌گیر چنین چیزی را نقاشی نمی‌کنند و هر چه جزئیات معمولی بیشتری به خانه اضافه شود نشانگر دیدگاه مثبت نسبت به خانه و خانواده است.

یک کودک غالباً اعضای خانواده را به ترتیبی خاص می‌کشد و ممکن است خود را نزدیک به کسی بکشد که بیشترین وابستگی عاطفی را به او دارد، آنها ممکن است حالات صورت متفاوتی برای اعضای خانواده نقاشی کنند که نشان می‌دهد در نظر آنها، آن فرد بیشتر اوقات چگونه است، ممکن است از اندازه برای نشان دادن درجه اهمیت افراد در زندگی شأن استفاده کنند، بزرگترین فرد مهم‌ترین فرد است یا اینکه بیشترین تسلط را دارد.

هر چه کودک جزئیات بیشتری را در نقاشی خود به کار ببرد، دیدگاه فردگرایی بیشتری خواهد داشت، برای مثال برادرش را با عینک و خواهرش را در حالی که پیراهن بلندی پوشیده نقاشی می‌کند، موقعیت اعضای خانواده در تصویر نیز نشانگر نزدیکی با آنها است، اگر خانواده با هم و خوشحال باشند در کنار هم کشیده می‌شوند.

احساسات و عواطف زیادی را می‌توان از نقاشی کودکان برداشت کرد، اما قرار نیست که هر عنصری منعکس کننده یک عاطفه باشد، مگر اینکه خود کودک برایتان توضیح دهد، با این حال نکاتی وجود دارد که محققان بر اساس آنها احساس واقعی کودک را شناسایی می‌کنند، به عنوان مثال کودکی که مضطرب و استرس داشته باشد در نقاشی‌های خود، ابرها، باران، پرنده‌های در حال پرواز را می‌کشد و اگر صورت کسی را بکشد برای آن چشم نمی‌گذارد.

کودکی که خجالتی باشد در نقاشی‌های خود تصاویر را کوچک و بدون بینی و دهان می‌کشد و صورت‌ها را لاغر و دست‌ها را نزدیک به بدن قرار می‌دهد، اما کودکی که عصبانی باشد، دست‌ها و دندان‌های را بزرگ و دراز نقاشی می‌کند.

کودکی که از چیزی می‌ترسد، تصاویر غول‌آسا، سرهای باریک، بدون دست و صورت‌های کج می‌کشد، همچنین کودکان خجالتی و کمرو، در گوشه کاغذ و یا در قسمتی محدود از فضای کاغذ نقاشی می‌کنند، زیرا در مقابل سطح کاغذهای بزرگ خود را گم کرده و این نشانگر نداشتن اعتماد به نفس است و آنها نیاز به تشویق و پشتگرمی زیادی دارند.

آسمان به معنی الهام و پاکی و زمین به معنی ثبات و امنیت است، در اغلب نقاشی‌های کودکان خورشید دیده می‌شود، خورشید نشانه امنیت خوشحالی، گرما قدرت و به قول روانشناسان خورشید به معنی پدر است، وقتی رابطه کودک و پدر خوب است کودک خورشید را در حال درخشیدن می‌کشد و وقتی رابطه آن دو مطلوب نیست کودک خورشید را در پشت کوه ناپدید می‌کند.

ترس کودک از پدر به رنگ قرمز تند و یا سیاه در نقاشی دیده می‌شود، البته با یک نقاشی نمی‌توانیم قضاوت کنیم، بلکه باید چندین نقاشی کودک را مورد بررسی قرار دهیم، ماه نشانه نیستی است و اغلب کودکان در نقاشی خود ماه را با مرگ معنی می‌بخشند.

در نقاشی‌های کودکان به خصوص پسر بچه‌ها ماشین زیاد دیده می‌شود و این نشانگر قدرت است، اگر در نقاشی کودک شما تصاویر حیوانات دیده می‌شود ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد که شما با صحبت کردن با کودک به آن پی می‌برید و کودکی که در روستا زندگی می‌کند و یا حیوانات خانگی دارد و یا عاشق حیوانات باشد یا حتی زیاد به باغ وحش برود طبیعی است که حیوان بکشد، پس فرهنگ و طرز زندگی کودک در خانواده از اهمیت زیادی برخوردار است، اگر کودک به نوعی با حیوانات رابطه نداشته باشد و حیوان برای او در دسترس نباشد، کشیدن تصویر حیوان در نقاشی او اهمیت خاصی پیدا می‌کند.

گاهی ممکن است کودک احساس گناه و تقصیری را که تجربه کرده و جرأت نکرده آن را ابراز کند و آن را در نقاشی و در قالب حیوان نشان می‌دهد، مثلاً کودکی ممکن است به دلیل اینکه دیشب در جایش خرابکاری کرده و سرزنش شده احساس گناه کرده باشد و در نقاشی اش شکل حیوان خاصی را مثل مارمولک بکشد، همچنین کشیدن حیوانات درنده نشانه فشارهای درونی مخفی کودک است و کودکی که نسبت به برادر کوچک‌تر تازه به دنیا آمده‌اش حسادت می‌کند در نقاشی ممکن است گرگ بکشد که این نشان دهنده ترس و دلهره کودک از تازه به دنیا آمدن برادرش باشد.

 آیا توصیه‌ای برای والدین در خصوص نقاشی کودکان دارید؟

والدین باید توجه داشته باشند که در تجزیه و تحلیل نقاشی کودکان که کاری بسیار ظریف، حساس و تخصصی است، نباید در انتخاب موضوع نقاشی کودک خود دخالت کنند و باید بگذارند خود کودک به میل خودش موضوع نقاشی را انتخاب کند، بنابراین والدین نباید بالای سر او بنشینند و به میل خود به او مداد رنگی بدهند، زیرا او در نقاشی کردن باید آزادی کامل داشته باشد، در پایان نقاشی از کودک بخواهید که در مورد تصاویر کشیده شده برای شما حرف بزند، این گونه اطلاعات به شما در تجزیه و تحلیل نقاشی کودک کمک می‌کند، کودکان را به کشیدن نقاشی تشویق کنید اما آنها را مجبور نکنید که همین الان برای شما نقاشی بکشند.