امروزه لزوم مشارکت زنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از کسی پوشیده نیست و از ویژگی‌های یک جامعه متمدن و پیشرفته، حضور آنان در تمام عرصه‌ها است. در این میان عرصه‌های سیاسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به گونه‌ای که عدم حضور آنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی به نوعی منجر به خاموش ماندن و شنیده نشدن صدای نیمی از جامعه خواهد شد.

در ایران خصوصاً در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در راستای افزایش حضور زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی شده، اما به‌نظر این تلاش‌ها کافی نبوده. تنها نگاهی به آمار حضور زنان در مجلس شورای اسلامی، نشان‌ می‌دهد باید برای افزایش حضور زنان در عرصه‌های سیاسی تلاش‌های بیشتری صورت گیرد.

سؤال این است که به‌راستی دلیل حضور کمرنگ‌ زنان در سیاست چیست؟ مگر نه اینکه پس از انقلاب، نامزدهای ریاست جمهوری همواره از زنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل پیروزی خود یاد می‌کردند و در نطق‌های خود، شعار «وزیر زن» سر می‌دادند؟ اکنون پس از گذشت 45 سال، چه عواملی باعث شده که ما شاهد حضور حتی یک زن در بین وزرا نباشیم و تنها 16 کرسی از کرسی‌های مجلس در اختیار زنان باشد؟

در این خصوص با دو تن از بانوان صاحب نظر در استان و کشور گفت‌وگو کرده‌ایم؛ دکتر خاطره خانلرزاده، استاد دانشگاه بوعلی سینا، رئیس کانون زنان بازرگان استان همدان و مدیرعامل و مؤسس آزمایشگاه شیمی تجزیه راک و دکتر فائزه بالایی دارنده دکترای عرفان اسلامی و روان‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی آنان است.

  لزوم رفع تبعیض جنسیتی موجود در خصوص راهیابی زنان به مجلس شورای اسلامی

رئیس کانون زنان بازرگان استان همدان در ابتدای سخنان خود با تأکید بر لزوم به‌کارگیری بانوان در مشاغل اثرگذار با تکیه بر مسئولیت اجتماعی و تخصص‌محوری گفت: 90 درصد نیروهای آزمایشگاه شیمی تجزیه راک که در کنار سازمان استاندارد در بخش کنترل کیفیت فعالیت می‌کنند خانم هستند. من به نقش زنان و دختران در پیشبرد کارها اعتقاد جدی و راسخ دارم، اگرچه خانم‌ها بخاطر برخی ملاحظات محتاطانه در کنار دیگران قرار می‌گیرند اما من هیچ ملاحظه‌ای را مانع فعالیت آن‌ها نمی‌دانم.

خاطره خانلرزاده در ادامه با اشاره به نظریه سقف شیشه‌ای و موانع پیش روی خانم‌ها در پست‌های مدیریتی، اظهار کرد: متأسفانه در استان و کشور به خانم‌ها سمت مدیریتی داده نمی‌شود برای مثال در حالی‌که بیش از 60 درصد ورودی دانشگاه‌ها در سطح کشور خانم هستند تنها 20 درصد آن‌ها هیئت علمی می‌شوند.

وی سپس تأکید کرد: اشکال اصلی «قانون» بوده و هرچند در تفسیر و اجرای آن نیز مشکل وجود دارد اما در مورد خانم‌ها ما در زمینی بازی می‌کنیم که آقایان قوانین را چیده‌اند. چطور می‌شود یک آقا برای خانم قانون وضع کند بدون اینکه ذره‌ای به مسائل او اشراف داشته باشد؟

مدیرعامل و مؤسس آزمایشگاه شیمی تجزیه راک اضافه کرد: متأسفانه الآن شرایط طوری است که ما برای اصلاح ساختار می‌جنگیم در حالی‌که باید در نهادهای قانون‌سازی و کرسی‌های قوه مقننه تصمیم‌گیری کنیم.

خانلرزاده با ابراز انتقاد از اینکه خیلی از قوانین حمایتی در عمل به زنان و خانواده ضربه می‌زند، به افزایش مرخصی از 6 ماه به 9 ماه اشاره کرد و توضیح داد: این کار توسط مردان با هدف حمایت از فرزندآوری وضع شد اما از آن سو جذب نیروهای خانم را پایین آورد؛ چراکه کسی حاضر نیست 9 ماه در غیاب نیروی خانم که به مرخصی رفته کار سازمان و ارگان خود را تعطیل کند! بنابراین از جذب نیرویی که در سن فرزندآوری است امتناع می‌کند!

وی با تأکید بر اینکه باید زمینه برای فعالیت اجتماعی، اقتصادی و صنعتی زنان هم فراهم شود، اذعان کرد: مسئله مهم این است که خانم‌ها باید خودشان واضع قانون خودشان باشند. مادامی که این اتفاق نیفتد ما شاهد حضور زنان و بانوان موفق در مناصب اجتماعی نخواهیم بود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: زنانی که به مجلس شورای اسلامی راه یافته‌اند نیز در حاشیه هستند! در کدام کمیسیون، خانم‌ها رئیس آن کمیسیون هستند؟ یعنی اگرچه تعدادی از بانوان به مجلس راه یافته‌اند اما در آنجا هم تأثیرگذاری در قانون‌گذاری ندارند.

خانلرزاده بر این نکته تأکید کرد که بنده می‌دانم خیلی جاها مشکل جهل به قانون است وگرنه قوانین بدی نداریم اما در برخی موارد هم یقیناً در تفسیر قانون و در حوزه بانوان نقص قانون هم داریم.

وی گفت: این را اضافه کنم که سخت‌گیرانه‌ترین قوانین را در همدان داریم و این مسئله در استان بارزتر از نقاط دیگر کشور است، گاهی مجوزی که برای فعالیت‌های اقتصادی در استان‌های مجاور ظرف دو ساعت صادر می‌شود در همدان 6 ماه طول می‌کشد!

رئیس کانون زنان بازرگان استان سپس به ابعاد دیگر موانع حضور بانوان در جامعه و حضور ناموفق آنان اشاره کرد و متذکر شد: یک باوری هم بین برخی زنان به وجود آمده که هر چقدر روحیه آن‌ها مردانه‌تر شود موفق‌تر هستند! این مسئله باعث شده شهامت اینکه صرفاً به مسائل تخصصی زنان بپردازند را نداشته باشند و آنقدر پختگی و بلوغ سیاسی ندارند که این مسئله را مدیریت کنند. در حالی که زنان نیمی از جمعیت فعال جامعه بوده و به‌واسطه نقش مادری بر نیم دیگر اثرگذار هستند.

خانلرزاده در ادامه بیان کرد: دو سوم کار جهان به دست خانم‌ها انجام می‌شود در حالی که تنها یک‌سوم درآمد و یک هزارم مالکیت جهان از آنِ آن‌هاست!

وی تأکید کرد: ما نیاز داریم تبعیض جنسیتی موجود در خصوص راهیابی زنان به مجلس شورای اسلامی رفع شود تا به برابری جنسیتی و توازن برسیم بعد با توانمندی‌ها پیش رفته و کرسی‌ها را بگیریم. اما در حال حاضر که طبق پیش‌بینی‌ها با در نظر گرفتن رشد ورود خانم‌ها به مجلس تا 60 سال آینده تعداد نمایندگان زن و مرد برابر خواهد شد، باید برای خانم‌ها در مجلس سهمیه قرار داده شود.

رئیس کانون زنان بازرگان استان همدان در ادامه سخنانش توضیح داد: مسئله دیگر در خصوص خانم‌ها این است که آن‌ها چشم‌انداز امن دارند و همین باعث می‌شود نتوانند جلو بروند. در کنار این، حوزه سیاسی به‌شدت نیازمند محافظه‌کاری بوده و زنان هم این روحیه را بیشتر دارند؛ بنابراین از حضور در مناصب اجتماعی صرف‌نظر می‌کنند.

خانلرزاده یادآوری کرد: برای یک ورود مؤثر به حوزه‌های کلان باید قدم به قدم بالا برویم، ما نه‌تنها در بخش سیاسی ورود دیرهنگام داشتیم بلکه چون عرصه را خالی گذاشتیم عده‌ای که تخصص نداشته اما اعتماد به‌نفس کاذب داشتند وارد میدان شدند. در نتیجه شاهد این هستیم که زنانی که کمترین اشراف را به قانون‌گذاری دارند کرسی‌های مجلس را گرفته‌اند.

وی این را هم اضافه کرد: از این موضوع هم نمی‌توان غافل بود که تعدادی از خانم‌ها ترس از نادیده گرفته شدن دارند که در رقابت با آقایان کنار گذاشته شوند پس وارد رقابت نمی‌شوند، به‌نظر می‌رسد اگر راه را برای ورود بیشتر بانوان به عرصه رقابت سیاسی باز کنیم این ترس در رقابت با خانم‌ها با یکدیگر فرو ریخته و مشارکت سیاسی را قطعاً افزایش خواهد داد.

مدیرعامل و مؤسس آزمایشگاه شیمی تجزیه راک با اشاره به‌ قدرت بی‌نظیر زنان اذعان کرد: خانم‌ها اگرچه حساسیت‌های خاصی دارند اما بسیار راسخ بوده و خیلی سخت‌تر سر خم می‌کنند. خانم‌ها برای کسب موقعیت بالاتر هر کاری انجام نمی‌دهند. خانم‌ها برای هر چیزی هر قیمتی را نمی‌پردازند؛ بنابراین این مسئله نیز حضور آن‌ها را در مناصب سیاسی کاهش می‌دهد.

خانلرزاده سپس به بزرگترین خلأ استان در بخش بانوان اشاره کرد و توضیح داد: بزرگترین معضل ما در حال حاضر نداشتن اتاق فکر با حضور اقشار مختلف بانوان برای فهم درست مسائل آنان است. یک نگاه در خانم‌ها وجود دارد که به هم‌جنس خود اعتماد ندارند و البته تنش کار بین خانم‌ها زیاد است. همه‌ این‌ها باعث می‌شود نتوانند کنار هم قرار بگیرند. بنابراین ما برای اینکه موفق شویم و با فهم مسئله بتوانیم مشکلات را حل کنیم، باید کنار هم قرار بگیریم و مسائل و مشکلاتمان را مطرح کنیم. البته خوشبختانه تلاش‌های ما برای پیگیری اتاق فکر نتیجه داده و امیدوارم اوایل سال آتی بتوانیم رسماً کار خود را آغاز کنیم.

وی با خواندن یک بیت شعر از سهراب سپهری سخنان خود را در این بخش به پایان برد: چه کسی می‌داند که تو در پیله تنهایی خود تنهایی/ چه کسی می‌داند که تو در حسرت یک روزنه در فردایی/ پیله‌ات را بگشا تو به اندازه پروانه شدن زیبایی...

   ما الگوی معینی برای دختران امروز نداریم و جریان‌های مطالبه گر به‌دنبال معرفی زنان مرد‌نما هستند

در ادامه دکترای عرفان اسلامی و روان‌شناسی با این بیانکه ما در سه حوزه برای بانوان نیازمند کار جدی و معرفت‌افزایی هستیم، عنوان کرد: مسئله نخست این است که ما الگوی مشخص و معینی برای دختران امروز معرفی نکرده‌ایم؛ حتی جریان‌های مطالبه‌گر هم به‌دنبال معرفی زنان مردنما هستند؛ بنابراین شاهد به‌هم ریختگی، ابهام و سردرگمی در الگوسازی زنان هستیم. الآن غرب به این پارادایم که زن چه وظایفی در خانواده دارد، برگشته و در موج چهارم جریان فمینیستی به زنان توجه دارد در حالی که ما در اینجا با یک ابهام جدی مواجه هستیم.

فائزه بالایی، تأکید کرد: وقتی به توازن مسئولیت اجتماعی و خانواده توجه نشود ضرر خواهیم کرد.

وی در ادامه با بیان اینکه مطالبه قوانین مسئله دوم پیش روی ماست است؛ تصریح کرد: ما قانون داریم اما در بخش اجرا ضعیف هستیم. وقتی جریانی که داعیه حمایت از زنان را دارد عقب باشد چه توقعی داریم که زنان به جایگاه اصلی و متعالی خود دست یابند؟

این استاد دانشگاه سپس متذکر شد: در حیطه قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی هم وقتی به سمتی می‌رویم که مردان هستند آیا شاهد تحول خواهیم بود؟ برای مثال چه نیازی است خانم به اندازه آقا کار کند؟ چرا نباید قوانین طوری تعریف شود که زن به اندازه توان خود کار کند نه لزوماً یکسان با آقایان؟ خب ما به نقش زن آنگونه که باید توجه نکرده‌ایم و نیازمند یک بازبینی جدی در نقش زن در اجتماع هستیم تا قوانین با نگاه به جایگاه و توان زنان پیگیری شود.

بالایی با تأکید بر اینکه باید آگاه‌سازی اتفاق بیفتد تا زن نقش خود را بداند، به بازخوانی در الگوها اشاره کرد و افزود: مسئله زنان پیچیده است اما نمی‌توان قلمروش را هم جدا کرد. باید او را در خانواده، اجتماع و با توجه به توان و جایگاه متعالی‌اش تعریف کرد. در حالی که ما اکنون الگوی مشخصی از زن نداریم یعنی الآن ما نمی‌دانیم بین مادر بودن و شاغل بودن کدام مورد برای جامعه پویا اولویت دارد؟‌ اولویت به معنای فراهم کردن شرایط برای ایفای نقش در آن حوزه. وقتی مبهم است نمی‌توان توقع پیشرفت و تحول داشت.

وی ادامه داد: در خصوص اشتغال خانم‌ها هم خیلی وقت‌ها استفاده از خانم‌ها در ارگان‌ها نمادین است که بگویند این درصد خانم به‌کارگیری شده اما همان‌طور که عرض کردم ایفای نقش او با مسئولیت مردانه است یعنی تفاوت ندارد نیروی این اداره خانم باشد یا آقا. همین که در آمار جذب، تعدادی خانم باشند کفایت می‌کند!

وی یادآوری کرد: برای نظام سرمایه‌داری که در کشور ما نیز نفوذ کرده اصل این است که ترسیم الگوی چهارم زن مسلمان با اولویت‌بندی انجام نشود. خیلی از بانوان ما اصلاً نمی‌دانند الگوی چهارم چیست و چه مؤلفه‌هایی دارد! تصمیم‌سازان هم نمی‌دانند بنابراین طبیعی است شاهد یک به‌هم‌ریختگی و آشفتگی باشیم.

این استاد دانشگاه با طرح این سؤال که آیا باید ساختارهای اداری و سازمانی زنان دقیقاً مثل مردان باشد؟ تشریح کرد: مسئله این است که در بخش کلان تصمیم‌گیری، هنوز نمی‌دانند ما باید طبق الگوهای جهانی حرکت کنیم یا نیازمند بازبینی هستیم؟ قوانین ارتباط نزدیکی با فرهنگ‌سازی دارد و ما در هر دو بخش قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی نقص داریم.

بالایی با تأکید بر اینکه زن امروز نمی‌داند چه وظیفه‌ای دارد، آیا می‌تواند همزمان چند نقش را ایفا کند یا خیر؟ خاطرنشان کرد: برای اصلاح این وضعیت نیازمند رشد ساحت‌های شش‌گانه زنان هستیم. وقتی در زنی تنها ساحت علم‌آموزی پرورش کرده یا ساحت اجتماعی او، همین را به فرزند خود منتقل می‌کند، فرزند از کجا باید بداند او می‌تواند در ساحت سیاسی نیز نقش‌آفرینی داشته باشد؟

وی با بیان اینکه همه جوانب در وضع قوانین باید در نظر گرفته شود، تصریح کرد: در خصوص نمایندگی مجلس اساساً ما نمایندگانی به مجلس می‌فرستیم که با قوانین بیگانه‌اند. این سؤال مطرح است که چند درصد نمایندگان ما حقوقدان‌های جدی‌اند؟ شما به وعده‌ها نگاه کنید، هیچ یک مربوط به وضع قانون نیست، تغییراتی هم که قول آن را می‌دهند با تحت فشار قرار دادن وزرا اتفاق می‌افتد نه وضع قانون؛ بنابراین باید به اینکه چه کسی به مجلس می‌رود توجه جدی داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان سپس اظهار کرد: این را به معضل قبلی اضافه کنید که خانم‌هایی به مجلس می‌روند که نماینده زنان نیستند و بالای 90 درصد موارد زنانی بوده‌اند که مطالعات زنان نداشته‌اند. یعنی خانم‌هایی بالا می‌روند که وابسته به جریان و حزب هستند، کسی که اعتماد به‌نفس کاذب دارد پشت تریبون راحت حرف می‌زند و با وعده به مجلس رفته! نماینده زنان نیست. نرفتن او بهتر است چون او به نفع جریان سیاسی گام برمی‌دارد نه زنان.

بالایی در خاتمه با ابراز انتقاد از فقدان وجود یک اندیشکده زنانه، اعلام کرد: ما یک اندیشکده نداریم که مطالبات جدی زنان در آنجا مطرح شود، در حالی که در همان جا می‌توان زنان را شناخت و برای نمایندگی آن‌ها را آماده و معرفی کرد. ما هر وقت از کار علمی و پژوهشی فاصله گرفتیم امور میلی و سیاسی و حزبی پیش رفت و مادامی که در بر این پاشنه بچرخد شاهد تحول نخواهیم بود. ما نیازمند رشد زنان با تکیه بر تخصص و علم هستیم تا شاهد تغییر مثبت به نفع زنان باشیم.