سازمان ملل گزارشی ارائه کرده است که طبق آن تقریباً 15 درصد از افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند، نوعی ناتوانی حرکتی را تجربه می‌کنند. با در نظر گرفتن این موضوع، یکی از برنامه‌های شهرهای هوشمند، انطباق زیرساخت‌ها، سامانه‌های حمل‌ونقل، امکانات بهداشتی و سایر عناصر شهری با نیاز افراد دارای معلولیت حرکتی و سایر ناتوانی‌ها است. در همین راستا، سند کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد در سال 2008 تنظیم و توسط 166 کشور تصویب شد که اهدافی را برای جهانی فراگیرتر با تمرکز بر اصول کلی برابری، کرامت فردی و فرصت‌های برابر در تمام جنبه‌های زندگی تعیین کرد.

   ویژگی‌های کلیدی شهرسازی فراگیر

اهداف شهرهای هوشمند مبتنی بر پایداری و فراگیری است و بهبود کیفیت زندگی ساکنان شهروندان و افزایش استقلال آسیب‌پذیرترین افراد مانند افراد دارای معلولیت در راستای همین اهداف است. ترکیب طراحی شهری و فناوری هوشمند نه‌تنها دسترسی به اماکن عمومی، بلکه دسترسی به تمام ویژگی‌های کلیدی شهر فراگیر از جمله فرصت‌های اجتماعی، کاری و رفاهی را برای افراد معلول امکان‌پذیر می‌سازد. برای رسیدن به این اهداف بهتر است که نظرسنجی به صورت میدانی انجام شود و جمع‌آوری داده‌ها دقیق باشد. درواقع جمع‌آوری داده‌های دقیق در مورد موانع شهری که افراد معلول با آن‌ها مواجه هستند، مستلزم پرسش از خود افراد، اعضای خانواده‌شان و متخصصانی است که به صورت روزانه به آنها کمک می‌کنند، زیرا هر گروه از این افراد شرایط خاصی دارند. بعضی افراد از ویلچر استفاده می‌کنند و به مسیرهای عریض، پیاده‌روهای با ارتفاع کم و رمپ به جای پله نیاز دارند. افراد نابینا به نشانگرهای هشدار لمسی، راهنمای شنیداری و علائم مخصوص عابر پیاده نیاز دارند و افراد دارای ناتوانی ذهنی در فضاهای امن و آرام، با علائم خوانا، پیکتوگرام (خطوط تصویری) و نشانگرهای رنگی احساس راحتی بیشتری می‌کنند.

   اصول طراحی و شهرسازی فراگیر

به‌منظور طراحی محیط‌هایی که تا حد امکان برای همه افراد قابل‌دسترس هستند، لازم است بعضی اصول در طراحی شهری در نظر گرفته شوند که از آن جمله می‌توان به برابری، قابل درک بودن برای هر سطح از مهارت و توانایی، انعطاف‌پذیری با طیف وسیعی از مهارت‌های فردی و حداقل نیاز به فعالیت بدنی اشاره کرد.

یکی از روش‌های طراحی فراگیر، استفاده از فناوری اینترنت اشیا است، مثل چراغ‌های راهنمایی هوشمندی که به وسیله تلفن‌های همراه و بدون نیاز به فشردن هیچ دکمه‌ای عابران پیاده را از زمان سبز و قرمز شدن چراغ مطلع می‌سازند. چراغ راهنمایی Passblue از بلوتوث برای تشخیص تلفن هوشمند عابران پیاده با اختلال بینایی استفاده می‌کند و زمان توقف و حرکت را با انتشار صدا به آنها اطلاع می‌دهد.

مبلمان خیابانی هوشمند نیز قابلیت بسیاری برای کمک به طراحی شهر فراگیر برای معلولین دارند. برای مثال ایستگاه‌های اتوبوس هوشمند که از یک صفحه نمایش لمسی، صفحه کلید بریل و سیستم تشخیص گفتار تشکیل می‌شوند و اطلاعات سفر را به صورت نوشتاری یا شفاهی در اختیار افراد با نیازهای خاص قرار می‌دهند.

خانه‌های هوشمند که شامل اسپیکر، یخچال‌، اجاق و وسایل گرمایشی متصل هستند، به افراد دارای معلولیت کمک می‌کنند تا کنترل بیشتری بر فعالیت‌های روزانه خود داشته باشند و همچنین قابلیت برنامه‌ریزی برای انطباق با نیازهای خاص کاربران را دارند.

در ادامه بعضی از در دسترس‌ترین شهرهای هوشمند جهان و روش‌هایی که برای فراگیری شهری به کار برده‌اند، معرفی می‌شوند.

   چستر، بریتانیا

چستر شهری در شمال غربی بریتانیا با جمعیت شهری بالغ بر 300 هزار نفر است که 18 درصد آنها دارای نوعی معلولیت هستند و با این وجود، قابلیت دسترسی ساکنان شهر حتی در سخت‌ترین مناطق برای عموم شهروندان آسان است. برای مثال، تمام ساختمان‌های تاریخی مجهز به رمپ هستند و در جاهایی که امکان نصب رمپ نیست، تدابیر ویژه‌ای مانند نرده‌های اضافی و کفپوش لمسی برای تسهیل بازدید افراد ناتوان اتخاذ شده است. سرویس‌های بهداشتی بزرگ‌تر از اندازه استاندارد و دارای تجهیزات قابل تنظیم هستند. با وجود در دسترس بودن اتوبوس و تاکسی برای افراد معلول، خدماتی برای اجاره ویلچر برای دسترسی به مناطق خرید در این شهر وجود دارد.

   یورمالا، لتونی

شهر یورمالا با جمعیتی نزدیک به 600 هزار نفر و 25 کیلومتر ساحل در فهرست شهرهای فراگیر برای افراد معلول قرار دارد. به دلیل موقعیت مشرف به دریا، شهرداری برای افرادی که مشکل تعادل دارند و افراد کم‌بینا، دوچرخه‌های کمکی و تنیس روی میز را با توپ‌های آکوستیک فراهم کرده است تا بتوانند از امکانات رفاهی شهر برخوردار باشند. همچنین صندلی‌های چرخ‌دار به همراه دستیاران حرفه‌ای برای شنا در نظر گرفته شده است که در صورت نیاز می‌توانند از آنها درخواست کمک کنند. وسایل حمل‌ونقل در سطح شهر برای افراد معلول در دسترس است و برای کسانی که نمی‌توانند از آنها استفاده کنند، یک سرویس تحویل درب منزل برای تحویل دارو، غذا، چوب و سایر مایحتاج وجود دارد. علاوه بر این، در وب‌سایت شهرداری برنامه‌ای با در نظر گرفتن افراد کم‌بینا طراحی شده است که اطلاعات مفیدی را برای معلولان و خانواده‌هایشان ارائه می‌دهد.

   لوگو، اسپانیا

لوگو، قدیمی‌ترین شهر هوشمند در اسپانیا، علاوه بر همکاری با سازمان‌های معلولین، بر فناوری‌های جدید برای برآوردن خواسته‌های آنها تمرکز دارد. وب‌سایت شهرداری از Readspeaker استفاده می‌کند تا دسترسی افراد کم‌بینا به محتوای اینترنتی را بدون دانلود نرم‌افزار آسان‌تر کند و نقشه‌های بریل و فیلم‌های زیرنویس‌دار برای افراد کم‌شنوا در سراسر شهر موجود است. برای اینکه همه مردم بتوانند فعالانه در زندگی روزمره شرکت کنند، یک ساختمان هوشمند پنج طبقه توسط سازمان معلولین اجاره می‌شود که مترجمان زبان اشاره در آن کار می‌کنند.

   فونچال، پرتغال

فونچال، پایتخت جزیره مادیرا در پرتغال، به دلیل تعهد خود به اصل قابلیت دسترسی در یک محیط پیچیده جغرافیایی، یک جایزه ویژه از کمیسیون اروپایی دریافت کرد. ساحل فونچال به ابزارهای ویژه‌ای برای کمک به افراد کم‌بینا مجهز است و دستبندهایی مخصوص آنها دارد که امکان شنای ایمن را برایشان فراهم می‌کند و به‌وسیله نمادها، خط بریل و پیام‌های صوتی، فاصله از ساحل و عمق دریا به آنها اعلام می‌شود.

برای کسانی که استخر را ترجیح می‌دهند، ویلچرهایی با ارتفاع کم در دسترس است که به کاربران اجازه می‌دهد داخل آب به شکلی ثابت بنشینند و بدون استفاده از نردبان از آب بیرون بیایند. علاوه بر این موارد، دسترسی به سورتمه‌های مخصوص جزیره برای افراد معلول امکان‌پذیر است.

   الساندریا، ایتالیا

ایتالیا نیز به دلیل تعهد شهر الساندریا به دسترسی فراگیر برای همه شهروندان در طول دوران سخت اقتصادی، جایزه ویژه‌ای از کمیسیون اروپایی دریافت کرده است. این شهر در سال 2012 اعلام ورشکستگی کرد اما با کمک بخش خصوصی ابتکارات مالی ویژه‌ای برای برقراری اصول دسترسی برای افراد دارای معلولیت و افزایش آگاهی شهروندان انجام داد. در این شهر سازمان معلولین به همراه 40 سازمان دیگر بر سر اولویت‌ها و فعالیت‌هایی که باید انجام شود توافق می‌کنند و بودجه لازم برای موارد اساسی مانند تأمین بالابرهای سیار، تشک‌های مواج و ویلچر برقی را تأمین می‌کنند. از جمله پروژه‌های اجراشده در این شهر، نقشه‌ای است که موانع ساختمانی در ادارات، اماکن فرهنگی، مذهبی و عمومی را نشان می‌دهد تا شهروندان را آگاه کند و توجه شهرداری را برای رفع موانع جلب کند. همچنین، طرح اجاره دوچرخه‌های پشت‌سرهم و دوچرخه‌های تاشو را برای افراد کم‌توان اجرا کرده است. در رستوران‌های این شهر، دستمال‌های مخصوصی با نمادهای مربوط به درخواست‌هایی مانند کافی، خوب، توالت، کمکم کن و متشکرم وجود دارد که برای برقراری ارتباط با پیشخدمت‌ها استفاده می‌شود.

   سنگاپور

در خارج از اروپا، شهری که در صدر فهرست شهرهای بدون مانع برای افراد معلول قرار دارد، سنگاپور است. این شهر طی سال‌ها اقدامات گسترده‌ای در راستای به حداکثر رساندن قابلیت دسترسی برای همه افراد جامعه انجام داده است. 80 درصد از ایستگاه‌های سامانه حمل‌ونقل سریع، حداقل دو مسیر بدون مانع دارند که دسترسی را برای افراد کم‌توان آسان می‌کند. مناطق توریستی مانند باغ‌های کنار خلیج و موزه ملی دارای سطوح صاف و ورودی‌های بدون پله مناسب ویلچر هستند. دولت سنگاپور برای افراد معلول و به‌ویژه کسانی که در دوران کهن‌سالی دچار ناتوانی شدید می‌شوند و به مراقبت طولانی‌مدت نیاز دارند، حمایت مالی ارائه می‌دهد. همچنین یارانه‌هایی را به منظور خرید دستگاه‌های کمکی هوشمند برای ایجاد زندگی مستقل به افراد دارای معلولیت تخصیص می‌دهد. معاینه، تجویز و مشاوره توسط پزشک برای معلولین و سالمندانی که قادر به ترک خانه نیستند در محل و اغلب به صورت رایگان انجام می‌شود. نکته قابل‌توجه اینکه سنگاپور برای افراد با اختلال اوتیسم نیز خدماتی ارائه می‌دهد تا در حد امکان آنها را از امکانات رفاهی، آموزشی و تفریحی شهر بهره‌مند سازد، برای مثال مدارسی ویژه این افراد با هر گونه اختلال فکری و حسی تأسیس کرده است تا به شیوه متناسب آموزش ببینند. همچنین برای کمک به آنها برای یادگیری بهتر و ایجاد روابط اجتماعی با خانواده و همسالان، شیوه‌های نوینی را برای کودکان با رفتارهای چالش‌برانگیز ارائه می‌دهد. در سنگاپور نیز برای افراد معلول که تنها زندگی می‌کنند و نمی‌توانند غذا تهیه کنند، سیستم تحویل وعده غذا درب منزل وجود دارد. در این شهر کارگاه‌های آموزشی ویژه‌ای برای افراد معلول با هر گونه ناتوانی و در گروه‌های سنی مختلف برگزار می‌شود و امکان اشتغال پس از گذراندن موفقیت‌آمیز این دوره‌ها برای آنها فراهم است.

منبع: ایمنا