این کتاب تبیین ظرفیت­‌های تمدنی آموزه امت در قرآن کریم است‌؛ چنین آثاری روشن‌گر آن بوده که ادعای فقدان آموزه‌های فرهنگی و تمدنی در دین در ترازوی تحقیق امروزین مقبول نمی‌افتد و چنان وزنی نمی‌آرد. از دیدگاه نویسنده کتاب «ارتقای کیفی مسئولیت‌­شناسی تمدنی»، مهم‌ترین برون‌­داد چنین مطالعاتی است.

الزامات احیای تمدن اسلامی، کنش تمدنی اسلام و غرب و سلطه اندیشه سکولار بر تمدن‌پژوهی از مهم‌ترین ضرورت‌های در پیش گرفتن رویکرد تمدنی به آموزه‌های اسلامی است.

این دیدگاه مستلزم رویکردی بومی است که اقتضای آن به رسمیت شناختن وحی به‌عنوان منبع اصلی معرفت و هدایت‌گر سایر منابع معرفتی و جدا شدن از روش‌شناسی سکولار است.

نگارنده در این کتاب در ابتدا جوهره معنایی آموزه امت و شاخصه‌­های آن را در قرآن کریم می­‌کاود؛ بازنمایی انقلاب معناشناختی قرآن در کاربست واژه امت آغازگاهی است که این جستار برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. «گونه‌شناسی معنایی امت در قرآن»، «تبیین جوهره معنایی امت» و «تبیین جایگاه آن در منظومه معنایی اسلام» ازجمله مباحث مورد تأکید در این نوشتار است.

امیرمحسن عرفان سپس با شواهد تاریخی چنین برمی‌­نماید که «مدینه‌النبی» و «مدینه‌الوصی»، مهم­‌ترین الگوهای تاریخی در این زمینه هستند.

این کتاب در پاسخ به این پرسش که: «آموزه قرآنی امت در تمدن‌سازی چه نقشی دارد؟» به‌عنوان پرسش مستمر در احیای تمدن اسلامی، بر نقش این آموزه در «مهندسی رفتار اجتماعی مسلمانان»، «ترسیم هویت واحد تمدنی»، «هم‌افزایی فرهنگی» و «هم‌سازی منافع سیاسی مورد نزاع» تأکید دارد.