شهر سلامت‌محور اصطلاحی نسبتاً جدید در علوم شهرسازی است که طی چند دهه اخیر توسط برنامه‌ریزان شهری مطرح و دنبال می‌شود چراکه امروزه یکی از دغدغه‌های برنامه‌ریزان شهری است که همواره در پی آن هستند که محیط شهری را با سلامت فیزیکی و روحی شهرنشینان پیوند بزنند، زیرا امروز کلان‌شهرها با مشکلات بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و کالبدی همچون کاهش زیست‌پذیری و کمرنگ‌تر شدن اهمیت اکولوژی شهری در ساختار شهری زندگی مواجه‌اند؛ بنابراین این ضرورت و اهمیت توجه به نظریه شهر سلامت‌محور بر پایه توسعه شهر پایدار و رویکردهای حاصل از آن باعث ایجاد زیست‌پذیری به دور از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و کالبدی خواهند شد.
با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص تحقق شهر سلامت‌محور با استاد تمام جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مجید شمس با بیان اینکه برای ورود به مبحث شهر سلامت‌محور مقدمه‌ای لازم است و آن چرایی و چگونگی پیدایش و شکل‌گیری شهرهاست، گفت: شهر پیچیده‌ترین عنصر سکونتگاهی دست بشر بوده که به جهت ایجاد و امکان شرایط زیست بهتر و محیطی آرام‌تر و با رفاه بیشتر ساخته و پرداخته شد.
وی با تأکید بر اینکه بعد از انقلاب صنعتی که هجوم جمعیت را به سمت شهرها به‌دنبال داشت، شاهد رشد بی‌رویه تحمیل‌شده بر شهرها بودیم زیرا سرمایه‌ها و امکانات در شهرها متمرکز بودند و محور توسعه هر کشور یا منطقه‌ای را شهر می‌دانستند گفت: بنابراین برنامه‌ریزان از این امر غافل شدند که توجه بیش از حد به شهرها موجب واماندگی یا واپس‌ماندن روستاها شده و در مهاجرت بیشتر روستاییان و تخلیه روستاها که از آن به‌عنوان موازنه یاد می‌شود، مؤثر است که در پی آن جمعیت 30 درصد شهری به 70 درصد و جمعیت 70 درصدی روستایی به 30 درصد بدل شد.
این برنامه‌ریز شهری با ابراز اینکه در پی انقلاب صنعتی و با روی کارآمدن ماشین، سیستم‌های حمل‌و‌نقل، صنایع‌ و کارخانه‌ها و موارد دیگری که دارای آلودگی‌های زیست‌محیطی بودند، روان شدن فاضلاب‌های کارخانه‌ها به سطح زمین‌ها و از بین بردن زمین‌های کشاورزی، آلودگی‌های صوتی، آلودگی‌های آب و هوایی و انواع و اقسام آلودگی‌هایی که در شهرها امروز به‌دنبال برطرف کردن آن هستیم؛ اصطلاحات یا راهبردهایی در پیش گرفته شد تحت عنوان شهر سلامت، شهر سبز، شهر دوستدار کودک و مسائلی از این قبیل، گفت: با این تفاسیر می‌توانیم بگوییم هر شهر نقش و کارکرد خود را در طول دوره زمانی از دست داده و نقش‌های دیگری را می‌پذیرد مثلاً صنعتی تبدیل به درمانی می‌شود که یکی از این کارکردها «شهر سلامت» است.
شمس ادامه داد: در این شهرها بیشترین موضوعی که روی آن تأکید می‌شود و یک کلیدواژه اصلی است موضوع سلامت جسم، روح و روان انسان‌ها است.
وی با بیان اینکه آلودگی‌هایی‌که در پی‌گسترش شهرها ایجاد شد آن را به یک فضای غیرجذاب تبدیل کرد به طوری که در پی این اتفاق ما شاهد بروز پدیده‌ای به نام شهرگریزی به جای شهرنشینی‌ هستیم، خاطرنشان‌کرد: امروز دیگر شهرها قابل تحمل نیستند چراکه از مشکلات متعدد کالبدی، فیزیکی، زیست‌محیطی، اقتصادی و مسائل این‌چنینی رنج می‌برند.
این برنامه‌ریز شهری، گفت: به دیگر سخن تمایل به سمت یک محیط آرام و امن برای زیست و زندگی، امروزه اصلی‌ترین خواسته ساکنان شهرهاست.
شمس با بیان اینکه ویژگی اصلی شهر سلامت را می‌توان سطح بهداشت عمومی و سلامت جسمی ساکنان آن شهر قلمداد کرد گفت: این شاخصه در نتیجه ناسالم بودن وضعیت آب و هوایی و اقلیمی، وضعیت زیست‌محیطی امروز در شهرها زیر سؤال رفته است.
وی عنوان کرد: به‌دلیل اینکه همدان یک قطب درمانی و پزشکی برای استان‌های مجاور به‌شمار می‌آید، می‌‌تواند نقش شهر سلامت‌محور را در طرح منطقه‌ایفا کند، وجود دانشکده علوم پزشکی، وضعیت طبیعی مناسب و اقلیم مطلوب این مزیت را در شهر همدان نسبت به شهرهای دیگر ایجاد کرده اما برای رسیدن به نتیجه مطلوب تنها داشتن این زیرساخت‌ها و مزیت‌ها کافی نیست بلکه مدیریت شهر نیز باید به سمت و سوی محوریت شهر سلامت برود.
این استاد دانشگاه، ادامه داد: علاوه بر این فعالیت، امکانات و دسترسی‌ها در شهر نیز باید بر مبنای شهر سلامت‌محور باشد یعنی باید بتوان در حداقل زمان ممکن به مکان‌های مختلف آموزشی، تفریحی، تجاری، خرید دسترسی داشت.
شمس افزود: این در حالی است که اکنون در بیشتر شهرها نقاط مرکزی آلوده‌ترین بخش شهرها هستند به طوری که حتی از بخش مرکزی به نام جزایر حرارتی هم نام می‌برند یعنی بیشترین آلودگی‌ها در بخش مرکزی شهرهاست.
وی با اشاره به اینکه امروز هرچه از شهرها فاصله می‌گیریم شاهد پخش جمعیت، امنیت، آرامش و سلامت طبیعی بیشتری هستیم خاطرنشان کرد: این موضوع از چند منظر قابل تأمل است؛ نخست اینکه انسان و محیط روی هم تأثیر متقابل دارند و این محیطی که ساخته و پرداخته خود انسان است سلامت او را به مخاطره انداخته پس در شهر سلامت‌محور به‌دنبال آن هستیم که بگوییم چگونه می‌توان شرایط زیست مطلوب را به شهرها بازگرداند.
وی با بیان اینکه وجود مراکز بهداشتی، مراکز بیمارستانی و متخصصان در زمینه‌های مختلف که می‌توانند ایفای نقش کنند، یکی از اصلی‌ترین شاخصه‌های شهر سلامت‌محور است اما باید به اینکه نکته توجه کرد که کافی نیست بلکه همانطور که پیشتر عنوان شد مباحث زیست‌محیطی از اولویت‌ها است؛ مثلاً آب سالم و کافی، مواد غذایی سالم، هوای پاک که جزو مباحث مرتبط با بهداشت عمومی است ازجمله این زیرساخت‌های مورد نیاز به‌شمار می‌رود اذعان کرد: جالب‌تر اینکه در شهر سلامت‌محور حتی اقتصاد نیز باید بر پایه سلامت دنبال شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی در شهر اقتصادهای کاذب و غیرمتعارف و دلال‌بازی به‌وجود می‌آید، اغتشاشات فکری و ذهنی برای ساکنان را به‌دنبال دارد؛ برای مثال امروز در شهری همچون همدان برای یک جوان تأمین یک واحد 50 و 60 متری عملاً غیرممکن شده، حال آنکه در عدم تأمین سرپناه این جوان یقیناً نمی‌تواند فرد سالمی به لحاظ روحی و روانی باشد و همین مشکلات او را در محل کار و در برخورد با ارباب رجوع و با همسایگان و واحدهای همجوار دچار مشکل می‌کند.
شمس با اشاره به اینکه شاخص‌های شهر سلامت‌محور همانطور که عنوان شد متعدد و درهم‌تنیده هستند؛ بنابراین باید به‌صورت توأمان و در ارتباط با یکدیگر مورد سنجش قرار گیرند، اذعان کرد: به دیگر سخن نمی‌توان بر اساس یک شاخص شهر را سلامت‌محور قلمداد کرد و به همین دلیل است که امروز بعضی از اصطلاحات در حد تعاریف و در حد نوشته‌ها و نگارش باقی می‌ماند.
وی، ادامه داد: این تعریف به حدی گسترده است که حتی کالبد و معماری شهر را نیز باید در این عرصه مورد ارزیابی قرار داد یعنی شهری سالم است که معماری آن نیز سلامت‌محور باشد بدین مفهوم که فرد با دیدن نوع معماری احساس امنیت کرده و خستگی را از تن او دور کند.
این برنامه‌ریز شهری با تأکید بر اینکه از نظر دید بصری در شهر سلامت باید برای شما این امکان وجود داشته باشد که پدیده‌های طبیعی را بتوانید به راحتی مشاهده کنید، اظهار کرد: این امر حتی از نظر زمین‌شناسی نیز باید مورد بررسی قرار گیرد یعنی شهر از نظر زمین‌شناسی روی خط گسل و زلزله قرار نگرفته باشد.
شمس با اشاره به اینکه ویژگی‌های رفتاری شهروندان به لحاظ مدیریت زندگی شخصی و مدیریت در مشارکت و اعتماد از دیگر مباحث مرتبط با موضوع شهر سلامت‌محور است خاطرنشان کرد: درواقع ساکنان سرمایه‌های شهر سلامت قلمداد می‌شوند.
وی با ابراز اینکه مبحث شهر سلامت‌محور آنقدر گسترده است که حتی مباحثی همچون سد معبر و وجود مبلمان شهری مناسب را باید در آن مورد بررسی قرار داد وحل کرد، گفت: یقیناً مؤلفه‌های مؤثر متعدد و از یک شهر با شهری دیگر متفاوت هستند اما باین وجود همدان این بستر و زمینه اصلی را دارد که به یک شهر سلامت ارتقا یابد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ به‌نظر می‌رسد رویکرد سلامت‌محوری در شهر چارچوبی است برای زیست بهتر حال آنکه همدان با وجود بهره‌مندی از مراکز درمانی تخصصی، ظرفیت خوبی برای ارتقای سلامت جسمی و روحی شهروندان بر مبنای توسعه سلامت‌محوری با همکاری مدیریت شهری به‌شمار می‌رود اما آن‌طور که باید به این موضوع پرداخته نمی‌شود.
این در حالی است که در مبحث مدیریت شهری طبق قانون شهرداری‌ها در خصوص بهداشت و سلامت، سه مؤلفه سلامت، بهداشت محیط و محیط زیست در فرایند توسعه شهر می‌بایست ارتقا یابد و مورد توجه مدیریت شهری قرار گیرد، در بدیهی‌ترین شکل می‌بایست اجرای پروژه‌های شهری دارای پیوست بهداشتی در ابعاد مختلف باشند و یا اینکه و دانشگاه علوم پزشکی می‌تواند از ظرفیت کمیسیون بند 20 که از کمیسیون‎های شورای شهر است و یکی از معیارهای آن برخورد با مشاغل مزاحم است در حوزه بهداشت و سلامت شهر استفاده کند و یا از ظرفیت آموزش شهروندی که از برنامه‌های مدیریت شهری است در حوزه بهداشت و سلامت شهر بهره ببرد و... بنابراین رسیدن به شهر سلامت‌محور باوجود پیچیدگی‌ها یقیناً شدنی است.

طاهره ترابی مهوش