دسترسی همگانی که مفهومی فراتر از حذف صرف موانع فیزیکی است، نشان‌دهنده راه رسیدن به یک جامعه فراگیر به معنای حقیقی است. طبق این تعریف همه افراد یک جامعه، صرف نظر از توانایی‌های فیزیکی یا شناختی خود، باید بتوانند به خدمات و محیط‌های یکسان دسترسی داشته باشند و از آن‌ها استفاده کنند. برای رسیدن به این هدف نیاز است که تبعیض‌های اجتماعی از جامعه حذف شود و اطلاعات دقیق، به‌موقع و قابل‌دسترس در اختیار تمام کاربران قرار گیرد.
منظور از دسترسی همگانی در شهرها، طراحی و بهره‌برداری از محیط‌های ساخته‌شده، محصولات، خدمات و سیستم‌هایی است که برای همه شهروندان بدون توجه به توانایی، سن و عوامل دیگر قابل استفاده باشد. هدف نهایی دسترسی همگانی، ایجاد فضاها و تجربیات فراگیری است که بدون نیاز به انطباق یا تخصص‌های اضافی برای همه افراد قابل دسترس است.
*اصول طراحی همگانی
مفهوم «طراحی همگانی» توسط معمار آمریکایی، رونالد میس (Ronald Mace)، با توجه ویژه به طراحی ساختمان و دسترسی به صندلی چرخ‌دار ابداع شد و توسعه یافت. هفت اصل طراحی جهانی میس که توسط مرکز تعالی طراحی جهانی مشخص شده است، راه را برای دسترسی فیزیکی به مکان‌ها و فضاها از نظر نیاز و توانایی هموار می‌کند.
-استفاده عادلانه: برای افراد با توانایی‌های مختلف مفید و قابل‌عرضه است.
-انعطاف‌پذیری در استفاده: طیف وسیعی از ترجیحات و توانایی‌های فردی را در خود جای می‌دهد.
-استفاده ساده و شهودی: استفاده از طراحی بدون در نظر گرفتن تجربه، دانش، مهارت‌های زبانی یا سطح تمرکز فعلی کاربر امکان‌پذیر و آسان است.
-اطلاعات قابل‌درک: بدون توجه به شرایط محیطی و توانایی‌های حسی کاربر، اطلاعات لازم را به‌طور مؤثر به کاربر منتقل می‌کند.
-تحمل خطا: طراحی، خطرات و پیامدهای نامطلوب اقدامات تصادفی یا ناخواسته را به حداقل می‌رساند.
-تلاش فیزیکی کم: طراحی را می‌توان به‌طور مؤثر و راحت و با حداقل خستگی مورد استفاده قرار داد.
-ابعاد و فضا برای رسیدن و استفاده: اندازه و فضای مناسب برای نزدیک شدن، دستیابی و استفاده بدون در نظر گرفتن اندازه بدن، وضعیت یا تحرک کاربر در نظر گرفته شده است.
*طراحی برای تأثیر اجتماعی
اگرچه اصول دسترسی جهانی در طول دهه‌های 1960 و 1970 توسعه و اصلاح شد، اما از آن زمان به پایه‌ای ارزشمند برای پیشرفت‌های جهانی تبدیل شده است. این اصول همواره به تکامل خود ادامه می‌دهند تا به ایجاد یک محیط فراگیرتر و در دسترس‌تر برای افراد با نیازهای فیزیکی متنوع کمک کنند. پیشرفت در دسترسی فیزیکی تا حد قابل‌قبولی حاصل شده است و هدف بعدی دسترسی اجتماعی فراگیر به‌ویژه در فضاهای مشترک همگانی همچون حمل‌ونقل عمومی است.
با تکیه بر اصول موجود طراحی همگانی، مسئولان شهرها و حمل‌ونقل عمومی وظیفه دارند از قابل‌دسترس بودن حمل‌ونقل عمومی برای همه افراد اطمینان حاصل کنند. برای رسیدن به این هدف، نه‌تنها مداخلات طراحی برای دسترسی فیزیکی، بلکه سیاست‌گذاری و مداخلات برنامه‌ریزی نوآورانه به‌منظور ایجاد دسترسی برای گروه‌هایی ضروری است که در غیر این صورت ممکن است با موانعی مواجه شوند.
*دسترسی برای افراد دارای اختلالات بینایی
به‌منظور حصول اطمینان از قابل‌دسترس بودن حمل‌ونقل عمومی برای افراد دارای اختلالات بینایی، مداخلات طراحی همچون سنگفرش‌های برجسته و اعلان‌های شنیداری برای یک تجربه ایمن ضروری است. علاوه بر این، گروهی از استارت‌آپ‌ها در تلاش برای راه‌اندازی برنامه‌های دیجیتالی برای افزایش دسترسی برای کاربران حمل‌ونقل عمومی با اختلالات بینایی هستند. برای مثال برنامه waveOut نشانه‌های صوتی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند تا به ایستگاه‌های پیچیده‌ای هدایت شوند که در غیر این صورت غیرقابل دسترس هستند. اداره حمل‌ونقل ونکوور نیز اعلام کرده است که برای اولین بار در کانادا تابلوهای علائم بریل در 8400 ایستگاه اتوبوس در سراسر منطقه نصب شده است، این ابتکار با هدف بهبود دسترسی افراد نابینا یا کم بینا ارائه شده است، اطلاعات مهم مربوط به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی از طریق خط بریل و حروف لمسی برجسته در اختیار این افراد قرار می‌گیرد.
دسترسی بیشتر برای افراد دارای اختلالات بینایی می‌تواند تحولی در جامعه ایجاد کند. در حال حاضر نرخ بیکاری برای افراد نابینا و کم‌بینا در اروپا بیش از 75 درصد است که یکی از دلایل آن کمبود حمل‌ونقل فراگیر برای دسترسی این افراد به محیط‌های کاری است.
*مقرون‌به‌صرفه بودن
هزینه کرایه‌های حمل‌ونقل عمومی اگرچه لزوماً یک مانع فیزیکی برای دسترسی نیست، اما می‌تواند مانع مهمی برای استفاده از حمل‌ونقل در دسترس، به‌ویژه برای افراد و خانواده‌های کم‌درآمد باشد. کرایه‌های بالا، استفاده منظم از خدمات حمل‌ونقل عمومی را بسیار گران و مردم را مجبور به محدود کردن سفر، ماندن در خانه یا استفاده از روش‌های حمل‌ونقل جایگزین می‌کند و یک چرخه معیوب تشکیل می‌شود؛ کسانی که برای دسترسی به خدمات ضروری همچون مراقبت‌های بهداشتی، آموزش یا اشتغال به حمل‌ونقل عمومی متکی هستند، به دلیل بالا بودن هزینه برای دسترسی به این خدمات دچار مشکل می‌شوند و بنابراین فرصت‌های آن‌ها برای تحرک اقتصادی محدود می‌شود.
علاوه بر این، کمبود گزینه‌های حمل‌ونقل مقرون‌به‌صرفه می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی شود، زیرا بازدارنده افراد از ملاقات با خانواده و دوستان خود یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی است. در حال حاضر راه حل‌هایی از یارانه‌های عمومی یا خصوصی که قیمت‌گذاری انعطاف‌پذیر را برای کاربران واجد شرایط ممکن می‌سازد تا سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کاملاً رایگان وجود دارد که نیازهای مختلف کاربران حمل‌ونقل عمومی را در مورد هزینه برآورده می‌کند. مسئولان شهری و حمل‌ونقل عمومی هنگام ارزیابی میزان در دسترس بودن پیشنهادات خود، باید هزینه را نیز یک معیار و محک در نظر بگیرند.
ابتکار جدید شهر وین برای حمل‌ونقل رایگان «بلیت کار» نام دارد و به دنبال توافقات اخیر بین اتحادیه کارگران و شهرداری وین مانند افزایش 9.15 درصدی حقوق و افزایش کمک‌هزینه فرزندان، به‌عنوان مزیت در اختیار کارگران شهرداری قرار خواهد گرفت.
حمل‌ونقل سوئد نیز ابتکار جدیدی را با هدف افزایش حضور سالمندان در شهر معرفی کرده است. از یکم آوریل 2024، افراد 70 سال و بالاتر از 25 درصد تخفیف در کرایه حمل‌ونقل عمومی در سراسر شهر اسکونه برخوردار خواهند شد. مون‌پلیه، بزرگ‌ترین کلان‌شهر فرانسه، حمل‌ونقل عمومی را برای همه ساکنان 31 منطقه شهری خود رایگان کرد.

منبع: ایمنا