در این قسمت به تحلیل وضعیت زیرساخت‌های استان و نقش کلیدی آن‌ها در توسعه اقتصادی خواهیم پرداخت، اگر بخواهیم در چارچوب اقتصاد منطقه‌ای مسیرهای توسعه اقتصادی همدان را بررسی کنیم، ابتدا باید در فضای منطقه، زیرساخت‌هایی شکل بگیرد، چرا که این زیرساخت‌ها هستند که ظرفیت منطقه را برای جذب سرمایه‌گذاری و جمعیت دارا هستند، در واقع زیرساخت سخت ستون فقرات توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور و منطقه محسوب می‌شود و ارزشمندی یک منطقه زمانی است که بتواند سرمایه و جمعیت و تکنولوژی جذب کند.

به همین منظور، توجه به دو نوع زیرساخت ضروری است:
(1) زیرساخت سخت (Hard infrastructure)
(2) زیرساخت نرم(Soft infrastructure)
زیرساخت سخت، شامل فعالیت‌های فیزیکی و عمرانی است که باعث تغییرات ملموس در منطقه می‌شود. از مهمترین این زیرساخت‌ها می‌توان به آب، انرژی، حمل و نقل، فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره کرد.
زیرساخت‌‌ نرم که جنبه انسانی دارد شامل: توجه به آموزش و مهارت‌آموزی همه مردم برای موضوعات مهم سرمایه اجتماعی، شهروندی، مسئولیت‌پذیری، مدیریت و حکمرانی، شایسته‌سالاری، مشارکت‌جویی، حقوق مالکیت، حفظ محیط‌زیست، اقتصاد خانواده و... است
نکته اول: نخستین و مهمترین زیرساخت‌های سخت، آب است، آب به عنوان حیاتی‌ترین منابع برای جذب سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود، هیچ نوع سرمایه‌گذاری در منطقه‌ای که آب کافی نداشته باشد صورت نخواهد گرفت.
بر اساس گزارش سال 1398 "اطلس ریسک‌های آبی "نمره شاخص بحران آبی پایه در منطقه خاورمیانه، ایران را در رده سوم بعد از کشورهای قطر و لبنان به لحاظ بحران آب قرار داده است و در رده‌بندی کشوری، استان البرز با گرفتن نمره کامل 5 در شاخص بحران آبی، بحرانی‌ترین وضعیت را در میان استان‌های کشور دارد و پس از البرز، استانهای قزوین، تهران، مرکزی و همدان با گرفتن نمره 4.99 بطور مشترک رده دوم را به‌خود اختصاص داده‌اند
ادامه تنش آبی در همدان در سال 1401 به اوج خود رسید که در حال حاضر از طریق سد تالوار و بهبود وضعیت بارندگی‌های سال گذشته و سرریز شدن سدهای استان، فعلا حل شده است. به‌یاد داشته باشیم که جمعیت در تعادل با وضعیت آب منطقه قرار دارد و اگر چاره‌اندیشی اساسی صورت نگیرد، در وضعیت بحران آبی، خروج جمعیت و سرمایه را شاهد خواهیم بود.
عواملی مانند افزایش جمعیت، قیمت پائین آب، صادرات آب مجازی و بهره‌برداری نامناسب از منابع آبی، استقرار فعالیت‌های آب‌بر در مناطق خشک، حفر چاه‌های غیر مجاز، الگوی کشت نامناسب و بهره‌وری پائین بخش کشاورزی از عوامل تنش آبی در استان است.
نکته دوم: تامین انرژی (برق، گاز و سایر حامل‌های انرژی ) از نکات کلیدی در جذب سرمایه‌گذاری و توسعه منطقه‌ای است. زیرساخت‌های انرژی شامل نیروگاه‌ها، شبکه‌های انتقال، خطوط لوله و تاسیسات ذخیره‌سازی، عرضه انرژی پایدار را تضمین می‌کند و با حمایت از تولید و رشد صنعتی، نوآوری را ترویج و سرمایه‌گذاری را جذب و بهره‌وری را در بخش‌های مختلف افزایش می‌دهد.
استان همدان با قرار گرفتن در ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا و داشتن 290 روز آفتابی در سال مستعد احداث نیروگاه و تولید انرژی‌های تجدیدپذیر است که با معرفی این فرصت‌ها می‌توان به جذب سرمایه‌گذار خارجی جهت ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی اقدام کرد، استان همدان در حال حاضر با تولید 51 مگاوات، 11 درصد از ظرفیت تولید نیروگاه‌های خورشیدی کشور را به خود اختصاص داده است.
نکته سوم: دسترسی‌ها شامل جاده‌ها، راه‌آهن و فرودگاه‌ها از دیگر زیرساخت‌های مهم است، دسترسی آسان به مناطق مختلف می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران کمک کند چراکه دسترسی مناسب هزینه‌های تجارت و حمل و نقل کالا را کم می‌کند و اختلاف قیمت مناطق، حاشیه سود و درآمد واقعی را افزایش می‌دهد و از طرفی هزینه جابه‌جایی نیروی کار را کاهش و به افزایش اشتغال کمک می‌کند.
طبق داده‌های سازمان آمار اروپا و شورای اقتصادی، اجتماعی سازمان ملل متحد و... ایران با داشتن 221193 کیلومتر مساحت جاده‌ای، در رتبه 23 جهان ایستاده است و در توسعه آزادراه‌ها رتبه 18 جهان را داراست.(فرهیختگان، شماره 3980)
شاخص بزرگراه که از مهمترین شاخص‌ها در ارزیابی وضعیت توسعه استان‌های کشور است و حمل و نقل جاده‌ای یکی از ارکان اصلی توسعه کشور محسوب می‌شود و براساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته جایگاه استان‌های ایران از منظر شاخص‌های توسعه حمل و نقل جاده‌ای، استان‌های تهران، البرز، قزوین و همدان به ترتیب در رتبه‌های برخورداری و استان‌های کرمان، خراسان جنوبی، و سیستان بلوچستان در جایگاه آخر برخورداری از شاخص‌های توسعه حمل و نقل جاده‌ای قرار دارند.
استان همدان هم‌جوار با استان‌های زنجان، قزوین، لرستان، مرکزی،کرمانشاه و کردستان است و به‌عنوان مسیر اصلی آزادراه کربلا، کریدور ارتباطی استان‌های کرمانشاه، کردستان، ایلام، لرستان به مرکز و شمال کشور شناخته می‌شود که بیانگر آن است که استان همدان یک استان ترانزیتی برای حمل و نقل کالا و جابجایی مسافر در غرب کشور به مرکز، غرب و جنوب کشور مطرح است.
یکی از شاخص‌های مهم برای مقایسه استان‌ها، شاخص میزان راه در 100 کیلومتر مربع مساحت است که از این لحاظ استان همدان با عدد شاخص 27.91 کیلومتر نسبت به میانگین کشوری (17.7 کیلومتر راه) 1.6 برابر میانگین کشوری راه ساخته است همانطور که می‌دانیم استان همدان 1.2 درصد مساحت کشور است در حالی که طول راه‌های ارتباطی آن 2.1 درصد از راه‌های ارتباطی و همین یک امیتاز مهم برای استان همدان می‌باشد.
نکته چهارم: فناوری اطلاعات و ارتباطات و اینترنت یکی دیگر از زیرساخت‌های مهم در توسعه اقتصادی است وزارت ارتباطات در قالب شاخص IDI برای سنجش توسعه از سه جهت (1)آمادگی فاوا یعنی سطح زیرساخت شبکه و دسترسی به امکانات پایه‌ای فاوا (2) شدت فاوا یعنی سطح استفاده از خدمات فاوا در جامعه (3) تاثیر فاوا یعنی نتیجه یا نتایج حاصل از استفاده موثر و کارآمد از فاوا که شامل 10 شاخص ارتباطی است، منتشر می‌کند. براساس آخرین ارزیابی اتحادیه بین‌المللی مخابرات، شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران 6 رتبه ارتقا یافته و از رتبه 81 به رتبه 75 رسید.(به نقل از وزیر ارتباطات دولت سیزدهم)
براساس آخرین ارزیابی استان همدان در شاخص میزان استفاده فاوا رتبه 23 و براساس شاخص سطح دسترسی فاوا رتبه 21 و براساس شاخص میزان مهارت فاوا رتبه 23 را در بین استان‌های کشور داراست بنابراین انعکاس شکاف دیجیتالی حاصل را، باید در نابرابری و شکاف درآمدی استان‌ها جستجو کرد. این در حالی‌است که ادعا شده است، دو میلیون کاربر اینترنت همراه در استان همدان وجود دارد.
خلاصه: در این یادداشت به تحلیل وضعیت زیرساخت‌های استان همدان و نقش حیاتی آن‌ها در توسعه اقتصادی می‌پردازد. زیرساخت‌ها به 2 دسته، زیرساخت سخت (آب، انرژی، حمل و نقل و ارتباطات) و زیرساخت نرم تقسیم می‌شوند.
آب به عنوان مهمترین منبع جذب سرمایه و جمعیت معرفی شده بحران آبی استان را یک چالش جدی بیان و همچنین، تامین انرژی و دسترسی‌های حمل و نقل و ارتباطات به‌عنوان عوامل کلیدی در جذب سرمایه گذاری و رشد اقتصادی مطرح شده‌اند
در قسمت بعدی یکی از مهمترین زیرساخت‌ها یعنی زیرساخت نرم را که به تعبیری توانایی به‌کارگیری زیرساخت سخت در توسعه اقتصادی مناطق است را مورد بررسی قرار می‌دهیم
ادامه دارد........