برنج یکی از کالاهای اساسی در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی، همواره از نوسانات قیمتی تأثیر پذیرفته است. یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر این نوسانات، عدم شفافیت و دقت در آمارهای ارائه‌شده توسط وزارت جهاد کشاورزی است. این وزارتخانه، که مسئولیت تنظیم بازار محصولات کشاورزی را بر عهده دارد، آمارهایی که ارائه می‌دهد با آنچه که عملا در بازار امروز رخ داده است، مطابقت ندارد.
به گفته مجری طرح برنج وزارت جهاد کشاورزی، تولید برنج امسال با 10 درصد افزایش نسبت به سال گذشته به 2 میلیون و 700 هزار تن رسیده، از سویی امسال 700 هزار تن واردات برنج داشتیم که در مجموع 3 میلیون و 400 هزار تن می‌شود این در حالی است که کل نیاز کشور حدود سه میلیون تن است.
پس با یک حساب سر انگشتی و به استناد به آمارهای وزارت جهاد کشاوری باید عرضه برنج نسبت به تقاضا با یک رقم قابل توجهی مازاد روبه رو باشد و قیمت‌ها هم کاهشی باشد اما واقعیت بازار چیز دیگری است، برنجی که فصل برداشت 80 تا 90 هزا رتومان بود الآن به قیمت بیش از دو برابر یعنی 200 هزار تومان به فروش می‌رود.
وزارت جهاد مدعی است که برنج در انبارهای محتکران است و به بازار عرضه نمی‌کنند اما ما آمار آن‌ها را داریم و با آن‌ها مقابله می‌کنیم، اگر اینگونه است و شما آمار آن‌ها را دارید چرا تا حالا مقابله نکرده‌اید که قیمت منفجر شود.
ظواهر امر نشان می‌دهد که پای این آمارها می‌لنگد و تکیه بر آنها مانند تکیه زدن بر پای چوبین است، این آمارها تأثیر دومینویی بر همدیگردارند اگر آمار تولید اشتباه باشد،‌ آمار واردات هم کم می‌شود،‌ عرضه در بازار هم کم شده و قمیت افزایش می‌یابد.
دوم آنکه وزارت جهاد مدعی است که آمار انبارهای ذخیره برنج را هم دارد اگر اینگونه است پس چرا تابحال با آن‌ها مقابله نکرده است؟
مقام معظم رهبری دوسال پیش در مراسم رونمایی از دستاوردهای تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی به آمار بخش کشاورزی اشکال وارد کرد و گفت که آمار دقیقی از تولید در بخش کشاورزی وجود ندارد و باید حل شود.
وزیر جهاد کشاورزی اسبق هم گفته بود که وزارت جهاد کشاورزی نابیناست زیرا آمار دقیقی از فعالیت‌های کشاورزی به‌ویژه در تولید و زمین‌های زیر کشت ندارد در نتیجه نمی توان برنامه‌ریزی درست و دقیق داشت.
کاهش واردات به‌دلیل تخمین‌های نادرست وزارت جهاد کشاورزی با تخمین افزایش تولید برنج در کشور،‌ 20 درصد نسبت به سال گذشته کمتر وارد کرده و در عمل، بازار با کمبود عرضه مواجه شده و این کمبود باعث افزایش قیمت‌ها شده است.
*عدم شفافیت در آمارهای تولید و مصرف آمار
شفاف و قابل‌اعتماد حتی درباره مصرف نیز وجود ندارد و این موضوع از زمانی که تنظیم بازار محصولات کشاورزی دست وزارت صمت بود معروف است که همواره بین دو وزارتخانه از نظر مصرف برنج یک میلیون تن اختلاف وجود داشت. الآن هم از 2.7 میلیون تن تا 3.7 میلیون تن مصرف برنج کشور گفته می‌شود. این مسئله باعث می‌شود تصمیم‌گیری‌های کلان، ازجمله واردات، دچار اشتباه شود. از سوی دیگر، نبود یک سامانه جامع برای ثبت اطلاعات میزان تولید، مصرف و ذخایر موجود در کشور، مشکلات متعددی را به همراه داشته و باعث شده که نظارت بر بازار دشوار شود.
*افزایش قیمت با وجود ادعای افزایش تولید
وزارت جهاد کشاورزی مدعی افزایش تولید برنج در سال جاری است اگر تولید برنج در کشور افزایش پیدا کرده، باید منجر به کاهش یا حداقل ثبات قیمت‌ها می‌شد. در حالی که شاهد افزایش قیمت قابل توجهی در بازار برنج بوده‌ایم. این تناقض نشان‌دهنده ضعف در برآوردهای آماری و عدم دقت در ارزیابی شرایط بازار است. یکی از احتمالات این است که تولید واقعی کمتر از میزان اعلام‌شده بوده یا برنج تولیدی به‌طور کامل وارد بازار نشده است.
*احتکار و عدم برخورد به‌موقع با محتکران
وزارت جهاد کشاورزی مسئله احتکار برنج توسط برخی از واسطه‌ها و سودجویان را مطرح می‌کند که اطلاعات دقیقی از انبارهای احتکارشده دارد و قصد مقابله با محتکران را دارد، اما سؤال اساسی اینجاست که چرا این اقدام زودتر انجام نشده؟ اگر این وزارتخانه از وجود این ذخایر مطلع بوده، چرا اجازه داده تا بازار با کمبود مصنوعی مواجه شده و قیمت‌ها افزایش پیدا کند؟ تأخیر در برخورد با محتکران باعث شده که برنج با نرخ‌های غیرمنصفانه در بازار عرضه شود و فشار اقتصادی بیشتری بر مصرف‌کنندگان وارد آید.
*لزوم اصلاح نظام آماری و نظارت قوی‌تر
برای جلوگیری از تکرار چنین بحران‌هایی، ضروری است که نظام آماری و نظارتی وزارت جهاد کشاورزی اصلاح شود. ایجاد یک سامانه جامع اطلاعاتی که در آن میزان دقیق تولید، مصرف و ذخایر ثبت شود، می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر کمک کند. همچنین، لازم است که سیاست‌های نظارتی بر بازار به‌گونه‌ای تقویت شوند که امکان احتکار و دست‌کاری قیمت‌ها به حداقل برسد.
اگر این وزارتخانه بتواند با شفافیت بیشتری اطلاعات دقیق‌تری را ارائه دهد و نظارت جدی‌تری بر بازار داشته باشد، می‌توان از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها جلوگیری کرد و به یک بازار پایدار و متعادل دست یافت.