شهرداری‌ها به‌عنوان مؤثرترین نهاد شهری که وظایف و خدمات گسترده‌ای را برعهده دارند و می‌توان از آن‌ها به استناد مفاهیم به‌عنوان دولت‌های محلی یاد کرد، به جهت رفع نیاز‌های نامحدود و منابع محدودی که در دسترس آن‌هاست، ناگزیر به مدیریت منابع مالی بوده و این مسئله وجود بودجه را اجتناب‌ناپذیر کرده است.
بنابراین بودجه ضرورتی است که محدودیت منابع آن را ایجاد کرده، بر اساس ماده 23 آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها مصوب تیرماه 1346، بودجه شهرداری، عبارت است از یک برنامه جامع مالی که در آن کلیه خدمات و فعالیت‌ها و اقداماتی که باید طی سال مالی انجام شود، همراه با برآورد منابع خارجی و درآمدهای لازم برای تأمین هزینه آن‌ها، پیش‌بینی می‌شود و پس از تصویب در شورای شهر و نیز شورای تأمین قابل اجراست.
در حال حاضر با توسعه وظایف و افزایش سریع هزینه‌های مدیریت شهری و پیوند آن با وضعیت عمومی اقتصاد کشور، یقیناً رسیدن به بودجه‌ای با نگاه عملیاتی یک ضرورت انکارناپذیر در مدیریت شهری به‌شمار می‌رود، شهرداری همدان نیز از این امر مستثنا نبوده به طوری که سوم بهمن‌ماه؛ مسعود مسگریان رئیس شورای اسلامی شهر همدان از تقدیم لایحه بودجه پنج هزار و 590 میلیارد تومانی شهرداری برای 1404 شهرداری همدان توسط شهردار به شورا خبر داد.
بر این اساس با توجه به اهمیت بودجه‌ریزی در تحقق اهداف توسعه‌ای یک شهر توسط مدیریت شهری، برآن شدیم تا درخصوص قابل قبول بودن این رقم بودجه‌ای و نحوه تخصیص آن با دبیر جامعه اسلامی مهندسین استان همدان که در شورای شهر و مدیریت شهری نیز از سبقه قابل توجهی به لحاظ مدیریتی برخوردار است، گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محسن صادقیان با بیان اینکه طبق بررسی‌هایی که انجام داده‌ام، اگر بودجه چهار هزار و 300 میلیارد تومانی سال جاری به‌طور کامل تحقق یافته باشد، پیشنهاد بودجه پنج هزار و 590 میلیارد تومانی برای سال 1404، بودجه‌ای معمولی، سنتی و غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد.
وی ادامه داد: دلیل این ادعا این است که رویکرد کلی برای تصویب بودجه سال آینده بیشتر بر حفظ وضعیت موجود متمرکز شده تا توسعه شهری.
وی با تأکید بر اینکه افزایش 20 درصدی حقوق‌ها و دستمزدها که توسط دولت تصویب شده، مبنای افزایش بودجه قرار گرفته و در نهایت، 21 یا 22 درصد به بودجه 1403 اضافه و آن را به‌عنوان بودجه 1404 مطرح کرده‌اند تشریح کرد: این بدان معناست که هدف اصلی، صرفاً حفظ شرایط فعلی شهر است و برنامه‌ای برای توسعه جدی شهری وجود ندارد در حالی که برای توسعه، به بودجه‌ای متناسب با نیازهای شهر نیاز داریم.
دبیر جامعه اسلامی مهندسین همدان با بیان اینکه یکی از نکات مهم در بودجه پیشنهادی شهرداری همدان برای سال آینده، ترکیب بودجه عمرانی و جاری است، گفت: نسبت 56 درصد عمرانی و 44 درصد جاری، ترکیب مناسبی نیست، چراکه هزینه‌های جاری را افزایش داده و باعث گران اداره شدن شهر می‌شود، به‌نظر من این نسبت باید 65 به 35 یا حداقل 60 به 40 باشد تا بتوان منابع بیشتری را به توسعه عمرانی شهر اختصاص داد.
صادقیان با اشاره به اینکه درخصوص بودجه‌ریزی، اجرای طرح جامع شهری و خدمات مورد نیاز مردم باید در اولویت باشد، اظهار کرد: متأسفانه، طرح جامع شهری هنوز تصویب نشده، اما در صورت اجرای آن، توسعه شهر باید بر اساس مطالعات تفصیلی و سوابق موجود پیش برود.
وی با اشاره به اینکه منابع درآمدی شهرداری شامل درآمدهای عمومی، دولتی، سازمانی، عوارض محلی و سرمایه‌گذاری‌ها است تشریح کرد: بر این اساس مدیریت شهری باید بتواند با ارتباط مؤثر با دولت و نهادهای مرتبط، اعتبارات لازم را تأمین و در سطح شهر هزینه کند.
این مهندس عمران ضمن اشاره به مسائل اولویت‌دار در شهر همدان عنوان کرد: به‌نظر من، مهم‌ترین مشکل کنونی شهر همدان، مسئله ترافیک و حمل‌ونقل عمومی است چراکه این معضل، مردم را به‌شدت آزار می‌دهد؛ بنابراین برای حل آن، باید اجرای طرح جامع شهری را جدی گرفت، مسیرهای ارتباطی را اصلاح و نقاط پرتردد را بازبینی کرد که هر یک از این مسائل نیازمند ردیف بودجه اختصاصی است.
صادقیان با تأکید بر اینکه یکی از مشکلات اساسی در حمل‌ونقل عمومی، کمبود ناوگان اتوبوسرانی است به طوری که مردم گاهی مجبورند حدود نیم ساعت یا بیشتر منتظر بمانند تا شاید اتوبوسی بیاید، از طرفی متأسفانه، طرح تراموا نیز تاکنون فقط در حد حرف باقی مانده و اجرایی نشده تشریح کرد: اگر واقعاً می‌خواهیم مشکل ترافیک را حل کنیم، باید روی حمل‌ونقل عمومی سرمایه‌گذاری کنیم چراکه تجربه نشان داده اگر مردم اطمینان داشته باشند که می‌توانند با وسیله نقلیه عمومی به‌موقع و بدون دردسر به مقصد برسند، از خودروی شخصی کمتر استفاده می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر، بسیاری از شهروندان به‌دلیل نبود سیستم حمل‌ونقل کارآمد، مجبورند از خودروهای شخصی استفاده کنند، ابراز کرد: لزوم بازسازی معابر و بهبود وضعیت آسفالت نیز یکی دیگر از اولویت‌هایی است که می‌بایست در تخصیص بودجه مورد توجه قرار گیرد چراکه یکی دیگر از مشکلات مهم شهر همدان، وضعیت نامناسب معابر و خیابان‌ها است.
وی اضافه کرد: بنابراین با توجه به زمستانی که پشت سر گذاشته‌ایم و حجم بارش‌ها، بسیاری از خیابان‌ها نیاز به روکش جدید آسفالت دارند؛ مدیریت شهری باید در سال آینده تمرکز ویژه‌ای روی ساماندهی معابر و آسفالت خیابان‌ها داشته باشد.
دبیر جامعه اسلامی مهندسین استان همدان در واکنش به این مسئله که طبق گفته رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری شورای شهر، قرار است حدود 2.5 همت از درآمد شهرداری از طریق تعرفه‌ها، عوارض و بهای خدمات تأمین شود اما آیا این واقعاً قابل تحقق است؟ اذعان کرد: مدیریت شهری کارآمد باید منابع مالی توسعه شهر را از طریق سرمایه‌گذاری، کمک‌های دولتی و سازمانی تأمین و فشار مالی کمتری به مردم وارد کند؛ البته بخش مهمی از این درآمد، عوارض ارزش افزوده است که به‌صورت سیستمی از خریدهای مردم کسر شده و با ذخیره در صندوق دولت، به حساب شهرداری واریز می‌شود؛ بنابراین، این بخش از درآمد کاملاً عملی و شدنی است.
صادقیان ادامه داد: اما در مورد سایر عوارض، مانند نوسازی و ساخت‌وساز، باید بررسی کرد که میزان افزایش این عوارض در سال‌های گذشته چقدر بوده چراکه اگر افزایش آن‌ها به‌طور ناگهانی و نامتناسب باشد، قطعاً با نارضایتی مردم مواجه خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه عوارض باید به گونه‌ای تعیین شود که قابل پرداخت بوده و مردم نیز به پرداخت آن رغبت داشته باشند اظهار کرد: یکی از دلایل اصلی تمایل نداشتن مردم به پرداخت عوارض، کیفیت پایین خدمات شهری است، وقتی مردم در خیابان‌ها با چاله‌های فراوان مواجه می‌شوند، حمل‌ونقل عمومی ناکارآمد بوده و امکانات شهری در حد مطلوب نیست، طبیعی است که رغبتی به پرداخت عوارض نداشته باشند؛ بنابراین اگر شهرداری بتواند خدمات مناسبی ارائه دهد، مردم نیز با میل بیشتری عوارض خود را پرداخت خواهند کرد.
وی در ادامه افزود: با همه این تفاسیر درمجموع، بودجه شهرداری همدان برای سال 1404 باید با نگاهی توسعه‌محور تنظیم شود، نه صرفاً برای حفظ وضعیت موجود. مهم‌ترین اولویت‌های مدیریت شهری باید شامل بهبود حمل‌ونقل عمومی، کاهش ترافیک، بهسازی معابر و ایجاد منابع درآمدی پایدار باشد، اگر این مسائل به‌درستی مدیریت شوند، می‌توان انتظار داشت که مردم نیز در پرداخت عوارض مشارکت بیشتری داشته باشند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ بنا به نظر کارشناسی مهم‌ترین نقص در بودجه پیشنهاد برای سال آینده شهرداری بالا بودن سهم بودجه جاری نسبت به عمرانی است که نتیجه آن گران تمام شدن نگهداری شهر است اما نکته این است که بالا بودن سهم حقوق و دستمزد در بودجه سالانه شهرداری و جا ماندن آن در طرح‌های عمرانی در شرایطی اتفاق می‌افتد که بزرگ بودن شهرداری و ساختار نیروی انسانی آن عامل اصلی این چالش محسوب می‌شود و با وجود طرح‌ها و برنامه‌هایی که در این سال‌ها برای کوچک‌سازی بدنه شهرداری مطرح شده و حتی کلید خورده، این معضل همچنان پابرجاست و راه به جایی نبرده است.
از سویی دیگر با توجه به اهمیت پرداخت حقوق و دستمزدها، شهرداری راهی به‌جز اولویت دادن به این بخش نسبت به پرداخت‌های عمرانی نداشته و هر جایی که با توجه به کاهش درآمدها با کمبود منابع مواجه شده، پرداخت حقوق و دستمزد را در دستور کار قرار داده و به تبع آن از سهم عمرانی کاسته است. این امر موجب شده تا عمدتاً با عدم تحققِ بخشی از درآمدهای سالانه، سهم عمرانی با عدم تحقق کامل در سال مالی همراه باشد.

طاهره ترابی مهوش