یکی از مهم‌ترین ابعاد مدیریت منابع آب زیرزمینی، توجه به مسائل زیست محیطی به خصوص در بحث کیفیت و تغییرات فیزیکی آبخوان‌ها است.

 فرونشست یکی از مشکلات غیرقابل برگشت در آبخوان است که اگر چه دارای یک فرآیند طبیعی در محیط اشباع آبخوان است لیکن عدم مدیریت بهره‌برداری منابع آب زیرزمینی در تشدید آن نقشی مهم دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر در 609 دشت و 31 استان کشور به جز استان گیلان پدیده فرونشست وجود دارد و در میان استان‌های کشور، تهران با 24 سانتیمتر در سال، اصفهان با 18 سانتیمتر، کرمان با 16 سانتیمتر و خراسان رضوی با 15 سانتیمتر در رتبه‌های نخست میزان فرونشست در کشور قرار دارند. 

همچنین بر اساس مطالعات انجام گرفته، 28 میلیون نفر از جمعیت کشور ما در "مناطق خطر جدی فرونشست" زندگی می‌کنند و 8.5 میلیون واحد مسکونی بر روی زون‌های (مناطق) مستعد فرونشست قرار دارند.

 مدیریت نامناسب آب‌های زیرزمینی؛ علت اصلی افزایش شدت فرونشست

از مهمترین دلایل پدیده فرونشست در کشور، عدم مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی در کشور است؛ در این باره جهانگیر عابدی کوپایی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: نزدیک به 77 درصد فرونشست به فعالیت‌های انسانی مربوط است که دلیل آن برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه اگر از این وضعیت جلوگیری نشود نشست آبخوان قابل جبران نخواهد بود تصریح می‌کند: آمارها نشان می‌دهد در سال 1390 بطور تقریبی، 120 میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی استفاده کردیم، به این معنا که اگر مجموع ذخایر کشور را 500 میلیارد مترمکعب در نظر بگیریم، حدود یک‌چهارم این ذخایر آبی را که باید برای نسل‌های آینده حفظ کنیم، تا اکنون مصرف کرده‌ایم.

از دیگر دلایل پدیده فرونشست در کشور عدم توجه به دانش مدیریت سرزمین و بارگذاری صحیح و دقیق صنعت، کشاورزی و سایر زیرساخت‌ها است که این مساله فشار سنگینی را بر آب‌های زیرزمینی تحمیل کرده است؛ در این باره علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی معتقد است: حدود 60 درصد اقلیم کشور ما را مناطق خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهد و میزان آب‌های جاری در کشور ما بسیار کم است و ما مجبور شده‌ایم فشار را برای تامین آب به آب‌های زیرزمینی وارد کنیم؛ جانمایی غلط صنایع نیز بر کسری مخزن آب‌های زیرزمینی تاثیر گذاشته است؛ متاسفانه 85 درصد از اماکن صنعتی آب‌بر در کشور ما در پهنه‌های خشک یا به شدت خشک بارگذاری شده است؛ ناکارآمدی‌ها در حوزه کشاورزی و صنعت به‌دلیل جهل سیاست‌گذاری, عدم توجه به دانش روز و عدم آینده‌نگری بوده است.

همچنین طبق بررسی‌های انجام‌شده تنها یک درصد اعتبارات صرف مدیریت آب‌های زیرزمینی شده است و این در حالی است که 55 درصد نیازهای آبی کشور از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود و این عدم تخصیص مناسب منابع و اعتبارات برای حفاظت از آبخوان‌ها نقش موثری در شدت پدیده فرونشست در کشور داشته است.

 تجربه‌های موفق دنیا برای مهار فرونشست با تغذیه مصنوعی

یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیری و مقابله با پدیده فرونشست و کنترل تراز آب‌های زیرزمینی که در اسناد و قوانین جمهوری اسلامی نیز بدان تصریح شده ولی مورد غفلت قرار گرفته، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها با عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است که خوشبختانه نمونه‌های موفق آن در کشورهای مختلف دنیا وجود دارد؛ در این باره دکتر علی بیت‌اللهی می‌گوید: در دشت توکیو در کشور ژاپن, میزان فرونشست در سال 1965 بالاتر از 12 سانتی‌متر در سال بود اما با اقداماتی از جمله کنترل مصرف منابع آب زیرزمینی و تزریق مصنوعی آب به آبخوان‌ها (با اجرای آبخیزداری), کنترل کشت و زرع و تغییر روش‌های کشاورزی در حال حاضر عدد فرونشست به صفر رسیده است. در شانگهای و تیانجین چین نیز با استفاده از همین روش‌ها, فرونشست زمین متوقف شده است.

بیت‌الهی با اشاره به اینکه این اقدامات در کشور ما نیز با هزینه‌های بسیار کم قابل انجام است تصریح می‌کند: به طور مثال با بودجه‌ی احداث یک سد می‌توان هزاران پروژه آبخوان‌داری را به‌منظور تزریق مصنوعی آب به سفره‌های آب زیر زمینی انجام داد؛ کافی است یک تراشه چند کیلومتری را در زمین قرار دهیم تا آب اضافی ناشی از سیلاب‌ها و بارش نزولات را به سفره‌های آب زیرزمینی منتقل کند.