استان کردستان با داشتن ۲۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق جزو ۱۶ استان مرزی ایران و دارای مزیت ترانزیتی است و در این استان این رویه اقتصادی تنها در مرز بین‌المللی باشماق مریوان انجام می شود.

سال ۱۳۸۶ مرز باشماق مریوان از حالت بازارچه خارج و به مرز رسمی و بین المللی تبدیل شد و این مرز در سال ۱۳۸۹ جزو یکی از فعال ترین مرزهای کشور در زمینه ترانزیت بود؛ به گونه ای که در این سال ۳۶ درصد کل حجم ترانزیت کشور به بندرعباس، ۱۳ درصد سرخس، ۱۰ درصد بازرگان، ۹ درصد پرویزخان و ۹ درصد نیز مرز باشماق اختصاص یافت.

به‌تدریج سهم مرز باشماق مریوان افزایش یافت و از سال ۸۹ تا ۹۴ به رتبه چهارم و سوم در ترانزیت دست یافت و سال ۱۳۹۸ در بین ۵۷ گمرک کشور رتبه دوم ترانزیتی مقصد را به خود اختصاص داد.

در زمان شیوع کرونا مرز باشماق تنها مرز فعال کشور بود و همین منجر به افزایش آمار مربوط به رویه های اقتصادی در آن به ویژه ترانزیت در این سال‌ها شد و بعد از فعال شدن دیگر مرزها این آمار روند نزولی پیدا کرد و به حالت معمول گذشته( قبل از کرونا) بازگشت.

فقط در این بین تغییراتی شامل کاهش آمار مربوط به ترانزیت مقصد و افزایش آمار ترانزیت مبدا از گمرک باشماق روی داده است که ناظر گمرکات کردستان می گوید هنوز هم مرز باشماق یکی از مرزهای مهم ترانزیتی کشور به شمار می رود و برای ما مهم ترانزیت مبدا است که در این زمینه شاهد رشد مطلوبی هستیم.

فرامرز امیدی؛ به بیان دلایل پیش‌آمده در رویه ترانزیت و وضعیت استان در این زمینه پرداخت که شرح آن در ذیل می‌آید.

 باشماق یکی فعال ترین مرزهای کشور در زمینه ترانزیت در اواخر سال ۱۳۸۹ و دهه ۹۰ بود، حال بعد از گذشت این سال‌ها وضعیت مرز باشماق و میزان سهم آن در ترانزیت کشور چگونه است؟

مرز باشماق در بحث ترانزیت مبدأ اعم از داخلی و خارجی، امسال سومین مرز کشور بوده و حدود ۱۴ درصد حجم ترانزیت کشور را به خود اختصاص داده است و در ۱۲ ماهه سال گذشته میزان ترانزیت مبدأ داخلی و خارجی انجام شده از این مرز نسبت به مدت مشابه در سال ماقبل آن ۵۴ درصد افزایش داشته است.

بیشتر اطلاعات مربوط به میزان ترانزیت مبدا در آمار ما می آید هر چند جزو ۶ یا هفتمین گمرک مقصد کالای ترانزیتی در کشور هم هستیم ولی در باشماق تشریفات گمرکی مربوط به ترانزیت مبداأانجام می شود.

در سال ۱۴۰۲ میزان ترانزیت خارجی مبدا انجام شده در مرز باشماق مریوان یک میلیون و ۹۵۰ هزار تن بوده که این میزان نسبت به مدت مشابه در سال ماقبل آن ۵۹ درصد رشد داشته است.

ترانزیت مبدا داخلی و خارجی مرز باشماق که سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱، ۵۴ درصد رشد یافت و از این لحاظ بعد از مرز پرویزخان از لحاظ درصد رشد، دومین مرز کشور بود.

 در سال های گذشته مجموع ترانزیت انجام شده (ترانزیت داخلی و خارجی و مبدا و ترانزیت خارجی مقصد) مبنای آمار اعلامی از سوی گمرکات استان بود و بیشترین حجم و ارزش کالای ترانزیتی را هم ترانزیت خارجی مقصد تشکیل داده بود ولی امسال گویا این روال تغییر کرده و فقط آمار مربوط به ترانزیت مبدأ منتشر شده است، این اتفاق دلیل خاصی دارد؟

روال تغییری نکرده؛ همیشه در کشور از لحاظ ترانزیت مقصد دارای رتبه‌های اول و دوم بوده‌ایم ولی در یکی دو سال اخیر در برخی از استان‌هایی که با کشور عراق مرز مشترک دارند و در گذشته حق ترانزیت خارجی را نداشتند از سال گذشته مجوز آنرا دریافت کرده اند؛ به عنوان نمونه مرز پیرانشهر فقط اجازه خروج خودرو و برخی کالای خاص داشت، گمرک‌های مهران و شلمچه و پرویز خان هم حق ترانزیت خارجی مقصد به آن‌ها داده نشد و حالا مجوز انجام این رویه اقتصادی برای آن‌ها صادر شده است و دیگر محدودیتی ندارند.

نکته مهم این است که مسافت اربیل عراق از مرز پیرانشهر نزدیک تر است، بنابراین تجار عراقی از لحاظ هزینه حمل و نقل برایشان به صرفه تر است از این مرز اقدام به خروج کالاهایشان کنند به همین دلیل این مرز را به باشماق ترجیح می‌دهند و بی شک در این رویه اقتصادی تصمیم گیرنده اصلی صاحب کالا و طرف عراقی است، اینگونه ترانزیت خارجی مقصد بین گمرکات نوار مرزی با عراق تقسیم شده است.

مسئله و دلیل دیگر آمار بالای ترانزیت خارجی مقصد در سال های گذشته در مرز باشماق مریوان این بود که در آن دوره روابط دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان مطلوب نبود بنابراین مسئولان و تجار اقلیم بیشتر تمایل داشتند کالاهای ترانزیتی از باشماق عبور کند.

سوخت بیشترین کالای ترانزیتی از گمرک باشماق مریوان را تشکیل داده است؟

ترانزیت همه کالاها را داریم ولی هم اکنون بیش از ۸۰ درصد آن سوخت است، این سوخت به مقصد بندر امام حمل می شود و باشماق مریوان بهترین مسیر برای ترانزیت آن است؛ اگر زیرسازی ۲۵ هکتار اراضی که توسط استانداری و مرجع قضایی تملک شده انجام شود و به زیر بار ترافیکی رود امکان افزایش چندین برابری ترانزیت مبدأ را خواهیم داشت.

در فروردین سال جاری افزون بر ۲۴۴ هزار تن انواع کالای ترانزیتی به ارزش بیش از ۲۹۷ میلیون دلار از باشماق انجام شد که ۲۰۵ هزار تن آن به ارزش ۲۳۷ میلیون دلار طی ترانزیت مبدأ به کشور وارد شده است.

در سال‌هایی که میزان ترانزیت خارجی مقصد از مرز باشماق بالا بود ارزش کالاهای خارج شده افزون بر چهار میلیارد دلار بود و این میزان با ترانزیت مبدأ از لحاظ ارزشی فاصله زیادی دارد؛ آیا این بر روی مجموع آمار ترانزیت تأثیر منفی نداشته است؟

عرض کردم ترانزیت مبدأ بیشتر شامل سوخت است و سوخت هم دارای قیمت جهانی است افزون بر این تن کیلومترها، براساس وزن و حجم محموله صادر می شود نه ارزش کالا.

سال گذشته میزان ترانزیت خارجی مقصد از مرز باشماق مریوان ۵۸۵ هزار تن به ارزش بیش از ۲ میلیارد و ۲۶۰ میلیون دلار بود که چهار برابر آن یعنی دو میلیون و ۵۹۶ هزار تن ترانزیت مبدأ به ارزش یک میلیارد و ۵۱۰ میلیون دلار انجام شد.

کالاهای ترانزیتی خارجی مقصد که مبدأ آن‌ها سایر کشورهاست و از ایران به سمت عراق می رود، شامل کالاهای مصرفی هم چون پارچه و محصولات دیگر است و به همین دلیل ارزش آن‌ها بالاتر است.

ترانزیت خارجی مقصد از لحاظ وزنی یک چهارم داخلی است ولی از نظر ارزشی دو برابر است. با در نظر گرفتن ترانزیت خارجی مقصد که حدود ۴۰ درصد نسبت به مدت مشابه در سال ماقبل آن کاهش داشت، در مجموع میزان ترانزیت انجام شده از این مرز رشد سه درصدی داشته است.

 اشاره کردید که ترانزیت مبدأ داخلی و خارجی از گمرک باشماق تنها مرز ترانزیتی کردستان، به نسبت سال های گذشته رشد چشمگیری داشته است، عامل این افزایش چیست؟

آمار ترانزیت کل کشور بیش از ۱۴ میلیون تن بوده است و ترانزیت مبدا از مرز باشماق مریوان افزون بر دو میلیون و ۵۹۶ هزارتن کالا به ارزش بیش از سه میلیارد و ۷۸۴ میلیون دلار بوده و این بیانگر وضعیت مطلوب اقتصادی ناشی از ترانزیت در گمرکات استان است. سال ۱۴۰۲ میزان ترانزیت مبدا به نسبت سال های گذشته رکورد زد.

استفاده از مخازن اختصاصی در مرز باشماق مریوان ازجمله مهمترین دلایل رشد ترانزیت مبدا به‌شمار می‌رود و با ایجاد این مخازن، خودروها و تانکرهای سوختی که وارد مرز می شود اقدام به تخلیه سوخت کرده و فردای آن روز از مرز خارج می شوند و دیگر وارد جاده های کشور نمی شوند و سوخت توسط خودروهای داخلی حمل می شود.