سپهرغرب، گروه دین و اندیشه - عباس سریشی :به‌لطف کرونا، این فرصت به‌وجود آمد تا یک تجربه جدید عاشورایی به‌دور از هرگونه تنش و تضاد را منطبق با نیازها و الزامات روز جامعه، تعریف کرده و به مرحله اجرا گذاریم.

محرم نه‌فقط یک گردهمایی زمانی و مکانی، بلکه نقطه‌ عطف زندگی تمامی انسان‌هایی است که از آدم ابوالبشر تا آخرین تن خاکی به‌دنبال کشف راز آن بوده و آرزوی گرفتن جامی از عطش آن‌ را هرشب و هرروز در دل و فکر تمنا کرده‌اند. محرم برای ما نه یک بهانه که علت تحمل قدم‌شمار زندگی در سنگلاخ مشکلات و گیروگرفتاری‌هاست و گوشه هرخیمه و هیئتی؛ نه‌فقط نقطه‌ای در جغرافیای مکان، بلکه خواستگاهی است سرشار از آرامش.

آرامشی از جنس حسین؛ همان حسینی که باور داریم حتی جنس غمش هم فرق می‌کند و با هیچ لذتی از جنس و محتوای دنیای خاکی که نه، حتی بهشت و خلدبرین نیز برابر نبوده، چه اینکه حتی بهشت بی‌حسین نیز جز دوزخ سوزان نیست و در چشم اهل‌ عشق، هیچ ارزش، بها و محل اعتنایی ندارد.

ما حسین را دوست داریم و باور داریم که او تمامی هستی و دارایی ما در این برزخ جان‌فرساست و شاید به همین خاطر است که هیچ دیوار و مانعی، نمی‌تواند ما را از حضور در بزم عشق او در محفل دلدادگان باز دارد. نه جنگ و قتل، نه دوری راه، نه پای خسته و تن مجروح و نه حتی ترس از کرونا. زیرا برای ما، محرم میقات دل‌خستگان عالم خاکی است و هر هیئت و تکیه، محفلی برای معاشقه‌هایی ناب از جنس حضور در درگاه آن عزیزتر از جان شیرین.

ما باور داریم که به این سراچه‌های اشک و عزا، نه با پای تن که با پای سر خوانده می‌شویم تا در لحظه‌به‌لحظه تموّج شور و احساس در مجمع عشاق با سینه و اشک، هم‌احساس درد‌های حسین(ع) در گودال بلا و هم‌قدم زینب(س) در سفر بیابان تنهایی باشیم. شاید و فقط شاید...! بدانیم که در یک نیم‌روز هزارساله از محشر کبرای عاشورا، چه بر برگزیده‌ترین مخلوق عالم هستی گذشت!

همو که به تیغ جفاکاران از صدر شانه‌های برترین مخولاقات هستی به لُجّه خون در قعر گودال قتلگاه غلطید تا فریادی باشد، به بلندای تاریخ و به جغرافیای ازل تا ابد که اَلایااَهْلَ‌الْعَالَم بدانید که اینک این منم؛ حسین سلاله نبی و فرزند وصی! همو که تنها کشتی نجات انسان از طوفان بلاست و یگانه چراغ راه‌گشای تاریکی محض با پیکری صدچاک و هزارزخم که هرقطره خون جاری از آن فریاد می‌زند، ذلت از من دور است و حتی با سری بریده بر بالای نی! از همیشه و همه‌کس سربلندتر، بالاتر و والاترم و این، یعنی ترجمان نام حسین به تمامی زبان‌ها و گویش‌ها، نگاشته شده در قاموس خاک و آسمان.

* میقات محرم با احرام خاص

و اما قطعاً محرم سال 1399 را می‌توان یکی از استثنایی‌ترین نمونه‌ها از برگزاری این سنت در طی 14 قرن گذشته دانست. رخدادی که به‌واسطه بروز بیماری منحوس کرونا، نه‌فقط با حاشیه‌های ریز و درشت بسیاری مواجه شد، بلکه حتی توانست تا ساختار و شاکله این سنت را که قدمتی به طول تاریخ اسلام دارد را تغییر داده و در آن طرحی نو دراندازد.

درواقع این فرآیند از یک‌سو هم بیانگر لزوم توجه به شرایط روز جهان در برگزاری آیین‌ها، مراسم دینی، مذهبی، فرهنگی و... بوده و هم مؤید این حقیقت که ماهیت و محتوای نهضت سرخ حسینی آن‌چنان وسیع، ریشه‌دار وانعطاف‌پذیر است که می‌توان به‌دور از هرگونه رسوخ سستی و کاهلی در برگزاری یا نفوذ انحراف و اغلاط فکری نامعقول در آن، اما منطبق با مطالبات روز و مخاطبان، ابعاد وسیع‌تر و جلوه‌های جدیدتری نیز به آن افزود.

اینکه اگر زمانی شاهد حرکات و سکنات غیرقابل‌قبول و هضمی مانند حمل علامت‌های بی‌محتوا، گل‌مالی کردن شیشه خودرو، نصب تمثال و شمایل موهوم از ائمه، قمه‌زنی، نوشتن شعارهای نامتعارف روی خودروها، تنش صدای طبل و سنج و... ادامه کار برخی هیئت‌ها تا نیمه‌های شب با استفاده از سیستم‌های صوتی، راه‌اندازی ترافیک در تقاطع‌ها و میادین و... بودیم، اما امسال شاید به‌لطف کرونا این فرصت به‌وجود آمد تا یک تجربه جدید و صدالبته بدون هرگونه تنش و تضاد را منطبق با نیازها و الزامات روز جامعه، تعریف کرده و به‌مرحله اجرا گذاریم.

اینکه ازمنظر کارشناسان نیز بزرگ‌ترین حسن و امتیاز این‌گونه حرکت‌های جمعی، امکان منطبق‌سازی و قبول تغییرات در مسیر حرکت آن‌ها با کم‌ترین چالش است که بحمدالله این موضوع به‌صورت خاص و آن‌هم در شرایطی که جهان در گیرودار و تلاطم عبور از بحران بیماری کرونا قرار دارد، به‌نحو بسیار تحسین‌برانگیزی به‌اجرا درآمد تا یک‌بار دیگر، به همه بهانه‌تراشان اثبات کند که در جوامعی که براساس اعتقادات دینی و ایمانی و به‌صورت ویژه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فقه پویای جعفری، به‌دنبال احیای معارف دینی و مذهبی خود هستند، به‌راحتی می‌توان هر تهدید را به یک فرصت و هر نقص را به یک سکو و پله برای پیشرفت تبدیل کرد؛ یعنی همان چیزی که امسال در محرم سال 1399 شاهد آن هستیم.

درواقع و برعکس بسیاری از کشورها که امروز در سایه ابر سیاه و شوم کرونا، شاهد شدیدترین برخورد و تعارضات بین دیدگاه‌های علمی، اخلاقی و دینی هستند، اما در جامعه ما این موضوع نه‌فقط در چنبره تضاد و تنش قرار نگرفت، بلکه حتی نشان داد که برخلاف برخی رخدادهای اجتماعی، مانند مسافرت‌ها و مجالس عمومی که توان و پتانسیل بسیار بالایی را در شیوع این ویروس دارند، در مجالس دینی و به‌رغم تجمعات انسانی، اما می‌توان با تعامل و مفاهمه جمعی و رعایت دستورالعمل‌ها، ضمن برآورده کردن مطالبات و خواسته‌های قبلی و احساسی مومنان، مانع از بروز این مسئله شد که این خود مهر تأییدی است بر هم‌گامی و هم‌نوایی حداکثری دین و علم در جوامع اسلامی.

به زبان ساده در حالیکه مذهب، حیات روحانی و معنوی برای جامعه ما محسوب می‌شود، اما سلامت مردم، خط قرمز تمامی این برنامه‌ها است. بنابراین ضوابط و برنامه‌ها، باید به‌نحوی اجرا شود که بتوانیم هم‌زمان به دو مقصود دست یابیم، مضاف بر آنکه بسیار آرزومند و امیدواریم که با لطف خدا و نگاه خاص اهل بیت(ع) و به‌صورت ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) با ریشه‌کنی این بیماری از سطح گستره خاکی، از سال آینده شاهد رفع محدودیت‌ها و برگشتن روند برگزاری مراسم دینی و آیین‌های مذهبی اعم از جشن و شادی یا سوگواری به حالت عادی باشیم.

* نمره قبولی همدانی‌ها در آزمون انطباق‌پذیری...

و اما در حال حاضر قریب به صدها هیئت کوچک و بزرگ حسینی در همدان، وجود دارد که امسال نیز هم‌پای دیگر شهرها و کشورها با برافراشتن پرچم‌ها و روشن کردن چراغ‌ها، محافل حسینی را برای حضور هزاران نفر از محبان اهل بیت(ع) آماده و مهیا کرده‌اند. البته به‌جز مبحث محتوایی برگزاری هیئت که همانا تعظیم و تکریم حماسه عاشورا است، اما مهم‌ترین نقطه اشتراک و مشابهت همه این محافل در سال جاری، رعایت پروتکل‌ها و شیوه‌نامه‌های بهداشتی بوده که بنا بر شرایط و به‌صورت استثنایی از سوی ستاد مبارزه با کرونا به هیئت‌ها ابلاغ شده و ایشان را موظف به رعایت آن کرده است.

البته هرچند نظام هیئت‌داری ما، هیچ سابقه یا نمونه‌ای از این‌گونه محدودیت‌ها، الزامات بهداشتی یا شیوه مدیریت را در تاریخ خود نداشت، ولیکن با توجه به همان قدرت انطباق و اطاعت‌پذیری از دستوالعمل‌ها که بعضاً نیز به‌صورت پیش‌مقدمه در ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر در دستور کار خود قرار داده بودند، توانستند تا در کوتاه‌ترین زمان با درک شرایط و الزامات، خیمه‌ها و آیین‌های محرم را منطبق با شیوه‌نامه‌ها برپا و اجرایی کنند. فرایندی که به‌وضوح هرچه تمام‌تر، می‌توان آن را از نحوه زمان‌بندی، محل اجرا و شیوه برگزاری مراسم امسال مشاهده و احساس کرد.

البته برای رسیدن به دو هدف برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) و حفظ سلامت شهروندان که بسیار مهم است، راهکارهای مختلفی در پیش گرفته شده که نخستین و مهم‌ترین رویکرد و برنامه‌ای که از طرف مردم به‌طور ویژه موردتوجه قرار گرفت، استفاده از ماسک، دستکش و رعایت دیگر پروتکل‌های بهداشتی بود.

در عین حال از سوی برگزارکنندگان نیز تغییراتی در ساختار برگزاری برنامه‌هایی ازقبیل اجرای برنامه‌ها در فضای باز، رعایت فاصله در نشستن و حضور عزاداران، کاهش زمان برنامه، جلوگیری از توزیع نذری به‌صورت غیربهداشتی و گرایش به موضوع کمک مؤمنانه یا توسعه عزاداری در فضای مجازی و... اشاره کرد که بسیار نیز موردتوجه قرار گرفت.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان با توجه به اقتضائات جامعه دینی ایران، برگزاری مراسم محرم یک امر ضروری و تعطیلی‌ناپذیر است. بدین ترتیب امسال و جدا از موضوع شرح وظایف مجریان مراسم، اما به‌طور ویژه این مردم بودند که با مسئولیت‌پذیری و رعایت حداکثری شیوه‌نامه‌ها، ابتدا مسئول صیانت از سلامت و جان خود و سپس دیگران و علاقه‌مندان به خاندان پیامبر(ص)، امام حسین(ع) و یاران باوفایش بودند.

در این خصوص نه‌فقط مشاهدات میدانی خبرنگاران روزنامه سپهرغرب در طول اجرای مراسم، بلکه در جمع‌بندی کلیه گفت‌وگو‌های صورت گرفته با عزاداران و شهروندان شرکت‌کننده در این آیین، به‌وضوح مبین اشتیاق به حضور در این پویش همگانی و صدالبته رضایت حداکثری از نحوه اجرای برنامه‌ها بود.

گو اینکه این همه نیز تنها گوشه‌ای از تبلور و جلوه بسیار کوچکی از تحقق شعار امسال محرم «ما ملت حسینیم!» بود که بر پیشانی این پویش نقش بست. درواقع امسال در کنار شعار «کُلُ یَوْمٍ عاشُورا وَ کُلُ أَرْضٍ کَرْبَلا» شاهد زایش تعابیر و تفاسیر بسیار زیبای دیگری نیز هستیم که خبر می‌دهد به‌رغم همه موانع، اما این روزها ما هیئتی به وسعت تمامی ایران برپا کرده‌ایم؛ ایرانی که امسال هرخانه آن، یک هیئت است و هرگوشه آن جلوه‌گاهی از شور و شعور و عقلانیت.

* همه با هم زیر خیمه ایمن امام حسین(ع)

قریب به یکصد نفر از همشهریان همدانی اعم از خانم و آقا، طی روزهای طی‌شده از برنامه‌های محرم ضمن گفت‌وگو با خبرنگاران سپهرغرب که با موضوع نحوه و کیفیت برگزاری مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) را در ایام شیوع کرونا و مبتنی‌بر دستورالعمل‌ها و بایستگی‌ها به انجام رسید، بر این عقیده و باور بودند که:

-تقریباً 98 درصد پرسش‌شوندگان به این باور و عقیده بودند که با توجه به بن‌مایه‌ها و ساختار دینی کشور ما، نمی‌توان مراسم محرم را تعطیل یا حتی کم‌رنگ برگزار کرد.

-از منظر این گروه نام و یاد امام حسین(ع) به‌عنوان یک منبع انرژی مثبت در تمام سال و در همه شئون و ارکان زندگی ما ایرانیان و به‌خصوص شیعیان و حتی غیرمسلمانان جاری و ساری است.

-از منظر 90 درصد پاسخ‌دهندگان برنامه ماه محرم (تا زمان انجام مصاحبه) به‌نحو بسیار مطلوب و قابل‌قبولی اجرا شده و همه این افراد در هر زمان ممکن در این برنامه‌ها شرکت کرده‌اند.

-از منظر 81 درصد پاسخ‌دهندگان حضور مقبول، پررنگ و منطبق با شیوه‌نامه‌های بهداشتی، بهترین پاسخ برای کسانی است که به هرعلتی به‌دنبال به تعطیلی کشاندن،کم‌رنگ کردن یا حاشیه‌سازی برای این آیین بودند.

-ازمنظر 79 درصد پاسخ‌دهندگان شیوه‌نامه اجرای برنامه‌های محرم امسال، چه از لحاظ زمان‌بندی، مکان و نوع اجرا بسیار قابل‌قبول و تحسین‌برانگیز و حتی جالب بود.

-78 درصد افراد شرکت‌کننده در این مصاحبه، برنامه‌های محرم امسال را بسیار باشکوه، آرام و اعتقادی ارزیابی کرده و تصریح کردند که این روند باید ادامه یابد.(ضمن اینکه همگی نیز آرزومند برطرف شدن هرچه سریع‌تر این بیماری از سطح جهان بودند.)

-از منظر همین گروه نحوه اجرا، تعهد و تقید عزاداران و مدیران هیئت به رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی بسیار قابل‌قبول و حتی بیش از انتظار و تصور بود.

-75 درصد مصاحبه‌شوندگان با تصریح بر لزوم ادامه این روند، محافل مذهبی و به‌خصوص هیئت‌های عزاداری را ایمن‌ترین تجمعات انسانی به‌لحاظ جلوگیری از شیوع کرونا در این روزها دانستند.

-70 درصد پاسخ‌دهندگان بر این باور بودند که نحوه عملکرد هیئت‌ها و حضور عزاداران را می‌توان به‌عنوان بهترین الگوی رفتاری برای جامعه درخصوص تقید و تعهد به مسائل بهداشتی دانست.

-جمعی بالغ بر 67 درصد شرکت‌کنندگان در مصاحبه بر سرکشی تیم‌های بهداشتی برای رفع نواقص کوچک تأکید داشته و معتقد بودند، وجود ناظران و اکیپ‌های درمانی در این محافل، بهترین بن‌مایه برای اطمینان‌خاطر شرکت‌کنندگان از سلامت محیط و جمع است.

-65 درصد پاسخ‌دهندگان با تأکید بر اینکه امسال در مراسم شرکت کرده و تا پایان آن حضور خواهند داشت، عنوان کردند که براساس شرایط و اقتضای جامعه، باید نحوه عزاداری از سبک‌های تند به سمت مراسم سنتی و کم‌تحرک گرایش پیدا کند.

-جمعی بالغ بر 61 درصد از پرسش‌شوندگان معتقد بودند که کرونا با همه بدی‌های خود، اما پس از سال‌ها فرصت برگزاری یک مراسم آرام، بدون تنش، آلودگی‌های صوتی و رفتارهای هنجارشکنانه را به شهرها داده است.

-جمعی در حدود 50 درصد شرکت‌کنندگان در این گفت‌وگو‌ها تصریح کردند که هدایت کمک‌های مردمی در جهت طرح همیاری مؤمنانه جهت اقشار ضعیف، بسیار بهتر از طبخ و توزیع نذری به‌صورت عمومی است.

-از منظر جمعی در حدود 47 درصد حتی اختصاص قسمتی از نذورات مردمی به طرح نذر سلامت (خرید ماسک، الکل و مواد ضدعفونی‌کننده) یک حرکت بسیار قابل‌تحسین و توجه بوده که امسال شاهد اجرای آن بودیم.

-تقریباً تعداد کمی بالغ بر 29 درصد از پاسخ‌دهندگان عنوان داشتند که از برنامه‌های عزاداری فضای مجازی استفاده کرده‌اند و بیشتر علاقه‌مند به حضور زنده و فیزیکی در محافل حسینی، با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی هستند.

-جمعی کمتر از 16درصد بر این نکته تصریح کردند که در برخی هیئت‌ها هنوز پروتکل‌ها، آن‌گونه که باید رعایت نشده و لازم است تا مدیران حوزه بهداشت و درمان به این امر توجه بیشتری داشته باشند.

عباس سریشی