سپهرغرب، گروه خانواده: در فرهنگ و عرف اجتماعی ما از یک طرف زن خانه‌دار و زنی که مشغول مدیریت امور خانه و فرزندان است ستایش می‌شود. اما از طرف دیگر امکانات و تسهیلاتی برای این قشر در نظر گرفته نشده است.

قوانین و حتی عرف اجتماعی در ایران درباره مادران و زنان خانه‌دار دارای یک تناقض اساسی است. در عین اینکه خانه‌دار بودن و مدیریت امور خانه و فرزندان در عرف و فرهنگ ما یک ارزش محسوب و ستایش می‌شود اما از آن طرف در اختصاص کوچکترین تسهیلات به این قشر و حمایت از آنان همیشه یک پای کار می‌لنگد.

مجلس یازدهم که از همان روزهای ابتدایی تلاش کرده تا به قوانین و لوایح بر زمین مانده حوزه خانواده سرو سامان بدهد و تاکنون برنامه‌های زیادی برای حمایت از زنان، خانواده و جوانان چیده است، در همین راستا، طرح جمعیت و تعالی خانواده را نیز مطرح کرده است.

بعد از تشکیل کمیسیون ویژه خانواده و جمعیت، این طرح یکی از پروسروصداترین طرحهای مربوط به خانواده و مطرح شده در این کمیسیون است که در صورت طی کردن روند خود در مجلس، مطابق اصل 85 قانون اساسی مستقیما به قانون تبدیل شده و لازم‌الاجراست.

اما نکته قابل توجه در این طرح، توجه و اختصاص چندین بند در آن به امورات مربوط به زنان شاغل است. در حالی که باز هم از وضعیت زنان خانه‌دار در این طرح جدید غفلت شده است. اگر طرحی قرار است جمعیت و تعالی خانواده را در نظر بگیرد، چرا باید از توجه به یکی از اقشاری که مستقیما در تولید جمعیت و تعالی خانواده نقش دارند، غفلت کرده باشد؟

 بیمه زنان خانه‌دار و شرایط نه چندان مطلوب

یکی از مباحثی که در چندین سال اخیر مکرر برای حمایت از زنان خانه‌دار مطرح می‌شود، «بیمه زنان خانه‌دار» است. زنان شاغل در ازای شغلی که انجام می‌دهند، حق بیمه‌ای را پرداخت و در بعد از سی سال دارای یک پشتوانه مالی هستند. اما یک زن خانه‌دار اغلب بسیار بیشتر از سی سال امورات مربوط به خانه و خانواده و فرزندان را به مثابه یک شغل تمام وقت مدیریت می‌کند. اما حمایت مادی در ازای آن دریافت نمی‌کند.

هم اکنون بیمه تامین اجتماعی زنان بالای 18سال و تا 50سال را بیمه خانه‌داری می‌کند. این زنان در صورت داشتن سن بالای 50سال به مشکلاتی در بیمه شدن برمی‌خورند. از آن طرف بدون احتساب مبلغ بیمه درمان، این زنان باید در ماه مبلغی بالای 200هزارتومان پرداخت کنند. نرخ استفاده از خدمات درمانی توسط این بیمه نیز در سال 99مبلغی حدود 40هزارتوان بود که بدیهی است که پرداخت آن برای همه اقشار ممکن نباشد. از طرف دیگر این مبلغ غیرقابل بازگشت است و امکان بازخرید یا دریافت وام برای آن وجود ندارد. زنان خانه‌دار در بیمه تامین اجتماعی مانند شرایط عام دیگر بیمه‌شدگان این سازمان، در 45سالگی با 30سال سابقه و در 55سالگی با 20سال سابقه می‌توانند بازنشسته بشوند.

به خاطر همین وضعیت با اینکه بیمه زنان خانه دار سالهاست توسط سازمان بیمه تامین اجتماعی برقرار است به گفته سرپرست اداره تامین اجتماعی غرب تهران از حدود 20میلیون زن خانه‌دار ایرانی 75درصد آنان فاقد بیمه مستقل هستند. بهبود شرایط بیمه زنان خانه‌دار از مواردی است که بارها توسط مجلس و دولت‌های مختلف وعده داده شده اما اجرا نشده است.

 قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی

یکی دیگر از قوانینی که تا حدی زیادی می‌تواند حامی زنان خانه‌دار باشد، حمایت از مشاغل خانگی است. بسیاری از زنان می‌توانند مطابق مفاد این قانون در فضای خانه مسکونی خود کسب و کار خانگی راه بیاندازند و دولت نیز موظف است، شرایط فروش و حمایت از تولیدات خانگی را فراهم کند. اما آنچه در عمل اتفاق افتاده بیشتر مشکلات بر سر راه صدور مجوز، عدم نظارت کافی،مشکلات بیمه‌ای و عدم حمایت کافی است.

به همین ترتیب کسب و کار خانگی از طریق قانون و حمایت دولتی نیز مشکل چندانی از زنان خانه‌دار حل نکرده است. این روزها اگر کسب و کار خانگی هم توسط زن خانه‌داری انجام می‌شود فضای فروش و حمایت از آن از طریق مجاری دیگر از جمله فضای مجازی فراهم شده است.

 طرح جمعیت و تعالی خانواده

«جمعیت و تعالی خانواده» از دیگر طرح‌های پروسرصدای مجلس یازدهم در حوزه خانواده بوده است. اعضای کمیسیون فرهنگ، فراکسیون زنان و کمیسون ویژه خانواده این طرح را ناجی مسائلی همچون فرزندآوری و ازدواج می‌دانند. در ماده 24 این طرح برای موضوع فرزندآوری به انواع مشکلات زنان شاغل از جمله مدت مرخصی شیردهی، مرخصی استعلاجی در دوران بارداری، شروع به کار مجدد مادر و امنیت شغلی وی، مرخصی پدران، مادران دانشجوی باردار یا دارای فرزند و... پرداخت شده است. در ازای این؛ در بندهای این طرح هیچ اشاره‌ای به وضعیت و مشکلات مادران و زنان خانه‌دار به جز در بحث بیمه، نشده است.

علی‌اصغر عنابستانی؛ عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این باره می‌گوید: « این طرح به این شکل نیست که تمرکز آن فقط روی زنان خانه دار باشد. در واقع سعی شده نگاهی همه جانبه صورت بگیرد و تمرکز طرح روی تشویق به ازدواج و فرزندآوری است. حالا هر حوزه‌ای که می‌تواند به ازدواج کمک کند، سعی شده در طرح دیده شود. از جمله زنان خانه‌دار، بحث‌های مربوط به بیمه زنان خانه دار و مباحث بازنشستگی.»

سخنگوی کمیسیون جمعیت و تعالی خانواده ادامه داد: «این طرح 52 ماده دارد و در کمیسیون مشترک مواد آن یک به یک در حال برسی است. تقریباً حدود 24 الی 25ماده بررسی شده است. در حوزه تسهیلاتی مثل مسکن، مباحثی مربوط به فضاسازی و گفتمان سازی، مباحث آموزش و فرهنگ و از جمله دستگاه‌هایی مثل صداوسیما و وزارت بهداشت، وزارت آموزش عالی، وزارت آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی و مواردی از این قبیل فعلاً کار شده است.»

با همه اینها این سوال هنوز پابرجاست که یک طرح 52ماده‌ای که تمرکز آن بر روی ازدواج و فرزندآوری است، چرا با زنان خانه‌دار به عنوان یکی از اعضای مهم در تحقق این دو مقوله، تا این اندازه بیگانه برخورد کرده است؟

 مسئله پیچیده‌ای به نام زن خانه‌دار

در فرهنگ و عرف اجتماعی ما از یک طرف زن خانه‌دار و زنی که مشغول مدیریت امور خانه و فرزندان است ستایش می‌شود. اما از طرف دیگر امکانات و تسهیلاتی برای این قشر در نظر گرفته نشده است. از قضا شاید این زنان، زنان شاغل و دارای استقلال مالی و موقعیت اجتماعی بوده‌اند اما به فراخور تشکیل زندگی و فرزنددار شدن انتخاب کرده‌اند که دیگر یک مادر تمام‌وقت و زنی خانه‌دار باشند. زنانی که مشخص نیست بعد از سالها مشغولیت به امور خانه و زمانی که دیگر فرزندانشان هم بزرگ شده و زندگی مستقل خود را شروع کرده‌اند، در چه موقعیتی در اجتماع و چه وضعی از نظر حمایت مالی قرار دارند.

این وضعیت زنان خانه‌دار بسیاری را دچار یاس کرده است. تناقض اهمیت نقش مادری و خانه‌داری در برابر موقعیت اجتماعی پایینی که به این قشر اختصاص داده شده این قشر را در دوگانه مبهمی قرار داده است و در بسیاری از اوقات خودباوری را از آنان گرفته است. این عدم خودباوری قطعا بر روی تربیت فرزندان و زندگی اعضای خانواده هم تاثیر خواهد گذاشت.

به نظر می‌رسد وضعیت و تعریف خانه‌داری در فرهنگ ما نیاز به یک بازتعریف اساسی دارد. بحث مالی یکی از مواردی است که به جایگاه زن خانه‌دار اعتبار می‌دهد. اما آیا زنان خانه‌دار این روزها فقط نیازمند بیمه خانه‌داری هستند؟ آیا جامعه‌ای که به دنبال افزایش جمعیت است نباید وضعیت روانی زن خانواده در شرایط اقتصادی و اجتماعی کنونی را در نظر بگیرد؟ آیا نباید تسهیلاتی ویژه برای مادری که فرزندآوری دارد- نه صرفا تسهیلاتی برای خانواده او- در نظر گرفته بشود؟ تصویر زن خانه‌دار در صداوسیما و سینما چگونه است؟ جایگاه زن خانه‌دار به عنوان مربی یک نسل در کف جامعه چگونه است؟ چه تعداد از دختران امروزی به اهمیت خانه‌داری و مدیریت خانه واقف هستند؟

بیشتر از هر چیز جای قوانین فرهنگ‌ساز برای زن خانه‌دار در طرح‌های مربوط به حوره خانواده خالی است. فرهنگی که وقتی در پشت تریبون‌ها از اهمیت زن در خانه به مثابه کسی که نسل را پرروش می‌دهد صحبت می‌کند از آن طرف زن خانه‌دار را در صندلی‌های انتهایی تصمیم‌گیری درباره مواردی مثل افزایش جمعیت، که مستقیما به او در ارتباط است، ننشاند.