سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : امروزه طراحی فضای سبز مورد توجه بسیاری از افراد و طراحان قرار دارد زیرا این روزها در شهرها شهروندان برای رهایی از دغدغه‌های زندگی روزمره و کاهش استرس به‌دنبال یافتن مکانی دنج برای کسب آرامش هستند.
همان‌طور که می‌دانید هیچ‌چیز بیشتر از سرسبزی و طبیعت نمی‌تواند به انسان آرامش دهد، با طراحی فضاهای سبز زیبا می‌توانید این مکان آرام و دنج را برای خود فراهم کرده و در کنار خانواده یا عزیزان و در اعمال با دیگر شهروندان در فضای عمومی از این محیط زیبا و آرامش‌بخش لذت ببرید حال‌آنکه طی این سال‌ها روش‌ها، طرح‌ها و ایده‌های بسیاری برای بهبود فضای سبز شهری از سوی کارشناسان ارائه شده که هریک به‌نوعی توانسته زیست شهری را بهبود بخشد. اخیراً در شهر روتردام هلند موضوعی با عنوان باغ‌نما مطرح شده به‌طوری‌که گویا در خبرها آمده شهروندان روتردامی، طولانی‌ترین «باغ‌نما» را در هلند کاشتند حال‌آنکه این باغ 142 متر طول داشته و انتظار می‌رود با بهبود تنوع زیستی، خنک کردن ساختمان‌ها و جمع‌آوری آب باران، به مقاومت شهر در برابر تغییرات آب‌وهوایی کمک کنند.
جالب‌تر اینکه سازمان‌دهندگان این ابتکار توضیح می‌دهند این مکان پر از گیاهان پایدار است که عمدتاً برای تغذیه زنبورها و حمایت از تنوع زیستی محلی انتخاب شده‌اند، علاوه بر این، قسمت قابل توجهی از باغ مملو از گیاهان خوراکی و عمدتاً انواع دارویی است که افراد حاضر در منطقه می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. به‌این‌ترتیب، باغ‌نمای جدید به روش‌های مختلف محیط زندگی را بهبود می‌بخشد.
براین اساس با توجه به اهمیت موضوع در حوزه بهبود زیست شهری در شهر همچون همدان که امروز بنا به تراکم بالای جمعیتی بیش‌ازپیش نیازمند فضای سبز شهری است برآن شدیم تا در خصوص امکان اجرای چنین طرحی در همدان با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا و کارشناس حوزه شهر گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه باید بین پشت‌بام‌های سبز و باغ‌نماها تمایز قائل شد زیرا تقریباً 40 درصد سطح شهرهای ما را پشت‌بام‌های مسکونی تشکیل می‌دهد، گفت: علاوه بر این 15 درصد فضا نیز متعلق به پشت‌بام‌های فضاهای عمومی است.
وی با تأکید بر اینکه چندسالی است که در کشورهای مختلف این میزان از فضا (55 درصد) مورد توجه طراحان فضای سبز شهری قرار گرفته اذعان کرد: عنوانی که برای این طرح مد نظر گرفته شده «روف‌گاردن» یا همان «باغ‌بام» است.
این استاد شهرسازی با بیان اینکه گرچه اجرای این طرح برای شهری همچون همدان نیز امکان‌پذیر است اما باید پذیرفت پاسخگویی اجرای این طرح در شهرهایی همچون همدان را نباید بنا به شرایط آب و هوایی و اقلیمی با شهرهای اروپایی یکسان قلمداد کرد زیرا در حال حاضر همدان بنا به تغییرات اقلیمی در بین شهرهای خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته بنابراین نمی‌توان آن را با شرایط معتدل و همیشه سبز اروپایی یکی دانست گفت: در حال حاضر همدان تابستان گرم و خشک و زمستان‌های خیلی سرد دارد و از گونه‌های گیاهی مقاومی نیز برخوردار است.
عراقچیان افزود: علاوه بر این اجرای این طرح دارای معضلات و مباحث حقوقی است پس می‌بایست برای اجرایی شدن این طرح ابتدا موانع و معضلات حقوقی آن را مرتفع کرد.
وی با بیان اینکه موضوعاتی همچون میزان مشارکت، هزینه و غیره می‌بایست در اجرای چنین طرحی به لحاظ قانونی مشخص شود، افزود: در این باب تقریباً دو سال قبل با کمک شورای اسلامی پیشین شهر همدان، با همکاری کارگروهی در قالب کمیته معماری و شهرسازی پیشنهاد‌هایی مکتوب و به شهرداری داده شد؛ بر مبنای آن به کسانی که مایل بودند این طرح را در پشت‌بام‌هایشان اجرایی کنند دستورالعمل‌های خاص و مشوق‌هایی در ساختمان جدید و قدیمی داده شد اما متأسفانه بنا به معضلات، موانع حقوقی، شرایط اقلیمی و نداشتن گونه‌های مقاوم در برابر سرما، تنها در پنج ساختمان ویلایی خصوصی این اتفاق افتاد و درواقع استقبالی از اجرا را شاهد نبودیم.
این کارشناس مسائل شهری با بیان اینکه با این تفاسیر نمی‌توان تکیه بر اجرای طرح روف‌گاردن در مسیر توسعه فضای سبز شهری داشت گفت: در خصوص باغ‌نماها نیز آنچه بنده از این طرح استنباط کرده و بنا به مطالعاتی که داشتم، این طرح بیانگر ایجاد نوعی از پارک‌های اشتراکی با همکاری بخش خصوصی و دولتی است.
عراقچیان ادامه داد: در واقع در این پارک‌های مشارکتی، مردم و شهروندان در ایجاد و نگهداری از این پارک‌ها با مدیریت شهری همکاری می‌کنند و در آن‌ها مالکیت از اهمیت خاصی برخوردار نیست.
وی با بیان اینکه گرچه این ایده در عرصه فرهنگ شهرسازی ما از پیشتر در قالب چمن‌ها وجود داشته و طرح و ایده غریبی نیست اما در حال حاضر اجرای آن با اشکالاتی روبه‌رو است افزود: بنده شخصاً به خاطر دارم در دهه 40 تا اواسط دهه 50 شهرداری چیزی به‌عنوان سازمان فضای سبز امروزی نداشت بلکه حداکثر کاری که از سوی شهرداری انجام می‌شد این بود که درختان را در معابر و کوچه‌ها می‌کاشت اما آبیاری آن‌ها توسط مردم انجام می‌شد.
وی ادامه داد: درواقع فضای آبیاری و نگهداری چمن محلات قدیمی و نیز درختان بر عده مردم بود بنابراین باغ‌نما به معنای باغ اشتراکی در شهرها است که نمونه این طرح از سال‌ها قبل در 50 محله و چمن همدان وجود داشته و به اجرا درآمده بوده است.
وی با تأکید بر اینکه این روزها در خبرهای حوزه مدیریت شهر کشورهای خارجی، موضوعاتی همچون کاشت گیاهان دارویی و معطر در این باغ‌نماها مطرح است که این مهم نیز در این چمن‌ها سال‌ها سبقه کاشت دارند، اذعان کرد: وجود و کاشت اطلسی، رزماری و کرچک در این چمن‌ها جزو خاطرات اهالی قدیمی‌تر این محلات است.
این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه اصولاً در گذشته چیزی به‌عنوان آبیاری به معنای امروزی از سوی شهرداری انجام نمی‌شد، ابراز کرد: درواقع اداره امور مرتبط با فضای سبز با مشارکت شهروندان انجام ‌می‌شد.
عراقچیان در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان دوباره این فضا را احیا کرد؟ گفت: بله؛ بنده شخصاً نمونه این مهم را در زمان مدیریت آقای بهنامجو در شهرداری همدان مشاهده کردم به‌نحوی‌که وی با کاشت نهال در درب منازل از اهالی برای نگهداشت آن کمک می‌گرفت.
وی ‌با اشاره اینکه در حال حاضر متأسفانه عملاً مردم به دلایل مختلف این کار را انجام نمی‌دهند اذعان کرد: این مهم نیازمند راهکار قانونی است یعنی اگر قرار است تخفیفی در عوارض داده شود می‌بایست در کمیته انطباق و شورای شهر برای این مهم مصوبات نهایی اخذ گردد.
وی افزود: از طرفی در حال حاضر هزینه اشتراک آب توسط دستگاه خدمات‌رسان دیگری خارج از محدوده کاری شهرداری‌ها، به‌صورت تصاعدی در صورت اضافه مصرف گرفته می‌شود بنابراین مردم تمایلی به استفاده از آب برای آبیاری فضای سبز و نگه‌داشت آن ندارند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه البته مهم‌ترین مانع نه پول آب است و نه سختگیری بر سر تخفیف عوارض، بلکه مهم‌ترین مسئله به اعتماد نداشتن به مدیریت شهری بازمی‌گردد تشریح کرد: تا زمانی که از سوی مدیریت شهری در قالب ارائه گزارش در خصوص چگونگی هزینه‌کرد عوارض و غیره اعتمادسازی نشود نمی‌توان مردم را پای کار آورد پس به‌نظر می‌رسد نباید تا تحقق این اعتماد برای اجرای طرح عجله کرد.
مع‌الوصف رویکرد مدیریت تک‌بخشی در فضای سبز شهری یا نگاه از بالا به پایین، چالش‌های زیادی را در راستای سیاست‌گذاری پایدار به وجود آورده است؛ در حالی که اجرای تصدی‌گری شبکه‌ای و نگاه فرابخشی در حوزه فضای سبز، می‌تواند تا حد زیادی چالش‌های پیش روی توسعه پایدار را برطرف کند که دراین‌بین جلب مشارکت شهروندان در قالب اجرای طرح باغ‌نماها با تعریف پیش‌نیازهای قانونی می‌تواند در شهری همچون همدان که از ظرفیت و سابقه قابل قبولی در این بخش همچون چمن‌های قدیمی برخوردار است یک رویکرد جدید در احیای فضای سبز شهری باشد بنابراین انتظار می‌رود در ابتدا اعتمادسازی لازم برای شهروندان از سوی مدیریت در دستور کار قرار گیرد و سپس پیش‌نیازهای قانونی در عرصه‌های مختلف برای تحقق این مهم مورد توجه باشد.

طاهره ترابی مهوش