شیوع بیماری کووید -19 پرده از نقص‌های بی‌شمار طراحی شهری برداشته است، ضمن این‌که مدیران سراسر دنیا را به اعمال اقداماتی به‌منظور افزایش پایداری شهری و تلاش برای بهبود اقتصاد رکود یافته ناشی از این بحران سوق داده است. در این راستا، بسیاری از محققان به این باور رسیده‌اند که توسعه و بهبود طراحی شهری می‌تواند علاوه بر کاهش انتشار گازهای آلاینده و به‌دنبال آن، افزایش پایداری شهری به اشتغال‌زایی منجر شود که این دو مؤلفه به سهم خود در رونق اقتصادی نقش مهمی ایفا می‌کند. البته بسیاری از اقتصاددانان این استدلال را به چالش کشیده‌اند و اثربخشی بهبود زیرساخت‌ها را از کم‌ترین اهمیت برای بهبود وضعیت مالی شهرهای جهان تلقی کرده‌اند.

این در حالی است که بسیاری از محققان نیز بر این باور هستند که هر ماده یا ترکیبی که در احداث سازه‌ها و توسعه زیرساخت‌های شهری به کار برده می‌شود، نقش مهمی در تعیین میزان پایداری شهری و رونق اقتصادی آن ایفا می‌کند. در واقع، استفاده از آجرها، سنگ‌ها و مواد فلزی می‌تواند تأثیرات ویژه‌ای بر انتشار گازهای آلاینده به جا بگذارد که این امر به سهم خود از یک سو به کاهش پایداری شهری منجر می‌شود و از سوی دیگر، اعمال اقدامات پرهزینه را برای شهرها به‌منظور کاهش اثربخشی بر محیط زیست به دنبال دارد. از همه مهم‌تر، تولید چنین موادی مستلزم صرف نرخ بالایی از انرژی است که تولید گازهای آلاینده از سوخت‌های فسیلی، آلودگی هوا را در پی دارد و صرف هزینه‌های بالایی را برای رسیدن به پایداری شهری در چنین شرایطی می‌طلبد.

  نقش بتن در کاهش پایداری شهرها

طبق تحقیقات متعددی که در زمینه نرخ آلودگی ناشی از مصالح ساختمانی انجام شده است، بتن در میان موادی با بیشترین نرخ تخریب زیست‌محیطی قرار دارد که سیمان به کار برده شده در آن، منبع تولید هشت درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای زمین است. اگرچه در نگاه نخست، این مقدار خیلی هم زیاد به‌نظر نمی‌رسد، اما در حال حاضر صنعت هوانوردی، که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آلاینده زمین شناخته شده است، مسئول حدود دو درصد از نرخ انتشار تمام گازهای گلخانه‌ای است، در حالی که سیمان بیش از چهار برابر آن به آلودگی هوا منجر می‌شود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که تا سال 2050، حدود دو میلیارد و 300 میلیون نفر بر جمعیت شهرها افزوده می‌شود و در نتیجه، شهرها باید با سرعت بالاتری توسعه یابد تا از فضای کافی برای سکونت افراد جدید برخوردار شود. در این راستا، مدیران باید تدابیری بیندیشند که به استفاده هرچه کمتر از مواد آلاینده‌ای نظیر بتن و سیمان در احداث سازه‌ها منجر شود و به‌دنبال آن، پایداری بیشتری برای نسل‌های بعد در شهرها به ارمغان بیاید، ضمن این‌که صرف حداقل بودجه‌های شهری برای ایجاد پایداری، به بهبود وضعیت اقتصادی در آن‌ها منجر شود.

علاوه بر این، اتخاذ راهبردهای سبز برای توسعه شهرها به ایجاد مشاغل در شهرهای سراسر دنیا منجر خواهد شد که این امر به سهم خود در بهبود وضعیت مالی خانواده‌ها سهیم خواهد بود و در نهایت، رونق اقتصادی را برای شهرها به‌دنبال خواهد داشت. البته این‌که تصور کنیم می‌توان بتن و سیمان را در ساخت تمام سازه‌ها به‌طور کامل حذف کرد تقریباً امری غیرممکن یا مستلزم ارائه راهبردهای جدید است، با این حال می‌توان از این ماده یا مصالح مشابه با آن، تنها برای بخش‌های بسیار ضروری عمران بهره گرفت.

  تولید بتن کم‌کربن، رویکردی برای افزایش پایداری در شهرها

ساخت سیمان به روش سنتی مستلزم افزایش دمای کوره تا هزار و 500 درجه سانتی‌گراد است، ضمن این‌که به واسطه ساخت مقدار بسیار بالایی فسیل و زغال، تأثیرات منفی بی‌شماری را بر محیط زیست به‌جا می‌گذارد. در این راستا، بهترین روش برای ساخت بتن با پایین‌ترین نرخ انتشار کربن (بتن کم‌کربن)، تغییر روش حرارتی است که می‌تواند با جایگزینی انرژی تجدیدپذیر با سوخت‌های فسیلی محقق شود. از سوی دیگر، انتشار کربن در طول فرآیند تولید کلینکر (دانه‌های حرارت دیده سیمان) و به‌دنبال واکنش شیمیایی نقش مهمی در آلودگی هوا ایفا می‌کند، که در این راستا، می‌توان از پسماندهایی مانند خاکسترهای سبک حاصل از تولید فلزات به‌عنوان مکمل کلینکر بهره گرفت و از این طریق، انتشار گازهای آلاینده ناشی از آن را به حداقل رساند و در نهایت، به پایداری شهرها کمک کرد. البته چالش بزرگی که در این زمینه پیش روی مدیران شهری قرار دارد این است که چنین پسماندهایی همیشه و در زمان‌های مورد نیاز قابل دسترسی نیست و همین امر، آن‌ها را به استفاده از مواد ساخت‌وساز دیگر، که می‌تواند بسیار آلاینده باشد، سوق می‌دهد.

علاوه بر این، گاهی خشک شدن بعضی از انواع بتن کم‌کربن نسبت به نوع معمولی مستلزم صرف مدت زمان بیشتری است که همین امر، ممکن است فرآیند ساخت‌وساز را به تأخیر بیندازد و به دنبال آن، معماران از بتن پورتلند (بتن سنتی رایج) برای احداث سازه‌ها بهره بگیرند که این امر به سهم خود در کاهش پایداری شهری یا افزایش هزینه‌ها برای دستیابی به آن (پایداری) نقش مهمی ایفا می‌کند.

البته خبر خوش اینکه بسیاری از کمپانی‌های سراسر دنیا در تلاش هستند روش‌های خلاقی را برای تولید بتن کم‌کربن ارائه دهند و حتی بعضی از آن‌ها می‌کوشند از بازیافت کربن برای تولید بتن بهره بگیرند و از این طریق به بهبود محیط زیست کمک کنند، ضمن اینکه موفقیت آن‌ها در این خصوص می‌تواند علاوه بر افزایش پایداری، هزینه‌های شهری را برای کاهش انتشار کربن به حداقل برساند و از این طریق به رونق اقتصادی جهان منجر شود.