بر اساس آمار و اطلاعات موجود تاکنون افزون بر 456 گونه جانوری در اکوسیستم‌های آبی و خشکی کردستان شناسایی شده که شامل 309 گونه آن پرنده، 46 گونه پستاندار، 38 گونه خزنده، 54 گونه آبزیان و هفت‌گونه دوزیست است.
وجود گونه‌های منحصربه‌فردی هم چون قوچ و میش، کل و بز، کفتار، گربه وحش، سمندر خال زرد کردستانی، سمندر آتشین، پلنگ، خرس قهوه‌ای، عقاب طلایی، انواع مرغابی، سنجاب درختی و سنجاب زمینی بیانگر غنای تنوع زیستی این استان است.
از مجموع گونه‌های جانوری شناسایی شده استان 18 گونه شامل دو گونه پستاندار، 14 گونه پرنده و دو گونه دوزیست در حال انقراض هستند. گونه‌های پستاندار در حال انقراض استان شامل پلنگ و خرس قهوه‌ای، دوزیستان شامل سمندر خال زرد و سمندر آتشین و پرندگان در حال انقراض و نیاز به حمایت هم شامل باکلان کوچک، عقاب طلایی، عقاب ماهی‌خوار، هما، شاهین، بحری، میش مرغ، اردک سرسفید، اردک بلوطی، بالابان، لاچین، غازپیشانی سفید کوچک، غاز پا زرد، اردک تاج دار، کرکس است.
بی‌شک افزایش جمعیت و تصرف و بهره‌برداری از منابع طبیعی و شکارغیرمجاز و تغییر اقلیم موجب ایجاد وضعیت نابسامانی برای گونه‌های جانوری شده است و گونه‌هایی از آن‌ها در سالیان گذشته منقرض و گونه‌هایی هم در معرض انقراض قرار گرفتند.
  آهو گونه منقرض شده در کردستان
به گفته معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان باتوجه به اطلاعات موجود تنها گونه جانوری منقرض شده در این استان آهو است که برای تکثیر آن در زیستگاه‌های استان اقدام به انتقال 30 رأس از یک گونه آهو از استان زنجان به سایت تکثیر حیات وحش بیجار شده است.
حیدر ویسی با اشاره به اینکه آهو در زیستگاه‌های این استان منقرض شده ولی در استان‌های دیگر کشور وجود دارد، افزود: گونه‌های جانوری دیگری هم شاید در استان تاکنون منقرض شده باشد ولی به‌دلیل اینکه شناسایی نشده است، اطلاعاتی هم در مورد آن‌ها موجود نیست.
وی با بیان اینکه هر 10 سال یکبار از طریق اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN)، انقراض گونه‌های جانوری در دنیا اعلام می‌شود، گفت: آخرین آمار و اطلاعات موجود مربوط به وضعیت گونه‌های جانوری مربوط به سال 2020 است.
  وجود 20 تا30 قلاده خرس قهوه‌ای در استان
برای جلوگیری از انقراض گونه‌های جانوری اجرای برنامه‌های حفاظتی همچون عدم صدور مجوز شکار و ممانعت از شکار و حفظ زیستگاه جزو رسالت‌های سازمان محیط زیست است که به گفته معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان، این مجموعه در استان همه تلاش خود را در راستای حفاظت از گونه‌های جانوری بکار گرفته است ولی بی شک در این مسیر به مشارکت همه ارگان‌ها و همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد و اقشار مختلف مردم نیاز است.
ویسی در ارتباط با گونه‌های در معرض انقراض در استان اظهار کرد: در منطقه حفاظت شده شاهو و کوسالان، چهل چشمه و جنگل‌های بانه و مریوان خرس قهوه‌ای وجود دارد و امسال هم مشاهده شده است.
وی ادامه داد: براساس برآورد انجام شده جمعیت خرس قهوه‌ای در استان 20 تا 30 قلاده است و این گونه اگرچه در سطح کشور جزو گونه‌های حمایت شده ولی در کردستان در حال انقراض است.
معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان با اشاره به اینکه جمعیت گونه‌های جانوری هم چون خرس قهوه‌ای اگر 500 قلاده باشد یعنی در وضعیت مطلوبی قرار دارند، گفت: یکی دیگر از گونه‌های پستاندار در حال انقراض استان پلنگ است که در منطقه شاهو و کوسالان مشاهده شده و جمعیت آن در حد انگشتان دست و حدود پنج تا 10 قلاده برآورد شده است.
ویسی مهم‌ترین عامل انقراض گونه‌های جانوری در استان را تخریب زیستگاه و در نتیجه کمبود طعمه و تغذیه جانوران خواند و افزود: قاچاق گونه‌های جانوری، شکار و صید غیرمجاز و تخریب مراتع و جاده سازی در زیستگاه‌های جانوری از دیگر عوامل موثر در انقراض گونه‌های جانوری است.
یکی از نمونه‌های تخریب زیستگاه در کردستان مربوط به احداث سد داریان است که چند سال گذشته ساخت آن با مخالفت‌های شدید فعالان محیط زیست مواجه شد و کمپین‌هایی هم در این راستا تشکیل شد البته بیشتر این مخالفت‌ها به دلیل وضعیت چشمه بل بود ولی یکی دیگر از اثرات منفی که ایجاد این سد بر محیط زیست گذاشت، قطع ارتباط بین شاهو و کوسالان است.
از آنجا که پلنگ یکی از گونه‌های در حال انقراض کردستان و زیستگاه آن در شاهو و کوسالان است، با احداث سد داریان ارتباط بین پلنگ کوسالان و پلنگ شاهو قطع شد و اینگونه امکان جفتگیری این گونه به خطر افتاده است.
  انقراض گونه‌های جانوری در نتیجه تخریب زیستگاه
استاد دانشگاه کردستان و پژوهشگر حیات وحش اظهار کرد: مهم‌ترین دلیل انقراض گونه‌های جانوری که در کردستان نسبت به سایر نقاط کشور مشاهده می‌کنیم زمین خواری و حتی کوه‌خواری است.
نوید زمانی تغییر کاربری مراتع را از دلایل مؤثر در انقراض گونه‌های جانوری خواند و افزود: وقتی مرتع و زیستگاه طبیعی از بین رود حیات گونه‌های جانوری هم به خطر می‌افتد.
نمونه‌هایی از تخریب مراتع و آتش زدن گونه‌های گیاهی مانند گون به صورت مستند توسط فعالان زیست محیطی تهیه و تحویل دستگاه اجرایی مرتبط شده ولی کسی پیگیر آن نشده است و همین باعث شده براحتی افرادی اقدام به زمین‌خواری در این استان کنند.
این استاد دانشگاه کردستان و پژوهشگر حیات وحش؛ شکار در فصل غیرمجاز، آلودگی‌های زیست‌محیطی، ورود فاضلاب روستاها به رودخانه‌ها را از دیگر عوامل موثر در انقراض گونه‌های جانوری عنوان کرد.
زمانی بیان کرد: محیط زیست تلاش خود را برای مقابله با شکار غیرمجاز می‌کند ولی چون نیرو و امکانات کافی دراختیار ندارد و افزون بر این قوانین هم به طور کامل از محیط بانان در دستگیری شکارچیان حمایت نمی‌کند به همین دلیل همچنان شاهد شکارهای غیرمجاز هستیم.
وی با اشاره به اینکه در سطح جهانی هم تخریب زیستگاه بیشترین تأثیر را در انقراض گونه‌ها دارد، یادآور شد: سالانه سطح زیادی از جنگل‌ها به‌واسطه فعالیت‌های انسانی نابود می‌شود بنابراین بیشتری و بزرگ‌ترین معضل حیات وحش تخریب زیستگاه و بعد از آن تغییر اقلیم است.
این استاد دانشگاه کردستان و پژوهشگر حیات وحش یکی از مهم‌ترین دلایل حمایت از گونه‌های جانوری را حمایت از حیات انسان دانست و گفت: نامطلوب بودن هر زیستگاهی برای گونه‌های جانوری بیانگر افزایش شاخص‌های آلودگی و نامناسب بودن آن برای زیست موجودات است.
  افزایش آگاهی‌های عمومی برای مقابله با انقراض گونه‌های جانوری
زمانی بهترین عامل جلوگیری از انقراض گونه‌های جانوری را در سطح جهانی افزایش آگاهی‌های عمومی خواند و اظهار کرد: سازمان‌های جهانی و کشورهای پیشرفته باید در زمینه آگاهی‌رسانی سرمایه‌گذاری بیشتری کنند و سیاست‌های دنیا را به سمت جلوگیری از انقراض و تخریب زیستگاه سوق دهند.
وی ادامه داد: بیشترین تخریب زیستگاه‌های گونه‌های جانوری در کشورهای جهان سوم اتفاق می‌افتد چراکه تعدادی از این کشورها درآمدشان از فروش گونه‌های جانوری و گیاهی است.
این استاد دانشگاه کردستان و پژوهشگر حیات وحش به راه‌های مقابله با انقراض گونه‌های جانوری در استان هم اشاره کرد و افزود: می‌طلبد در استان در راستای حفاظت از گونه‌های جانوری و گیاهی ادارات کل منابع طبیعی و محیط زیست قدرت خود را افزایش دهند و استانداری و فرمانداری‌ها هم از آن‌ها حمایت کنند و به طور جدی با زمین‌خواران و کوه خواران برخورد شود و مراجع قضائی هم حامی محیط زیست باشند.
از آنجا که موجودات زنده زنجیروار به‌هم متصل هستند و نابودی یک گونه بتدریج می‌تواند منجر به از بین رفتن گونه‌های دیگر شود می‌طلبد با ارائه آموزش‌های مداوم به مردم در راستای اهمیت وجود گونه‌های جانوری و گیاهی و ایجاد درآمد جایگزین برای کسانی که اقدام به شکار و صید غیرمجاز می‌کنند؛ همچنین ممانعت از برداشت بی‌رویه و تخریب مراتع و جنگل‌ها و تصویب قوانین بازدارنده گام‌های موثری برای حفظ محیط زیست برداشت.