عدم‌ انطباق تورم اعلام‌شده توسط نهادهای آماری با نرخ تورم احساس‌شده توسط افراد جامعه یکی از مسائلی است که در سال‌های اخیر تشدید شده است. بر اساس افکارسنجی انجام‌شده در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مردادماه 1401 میانه نرخ تورم احساس‌شده توسط مردم 86 درصد بوده است.
این درحالی است که بانک مرکزی و مرکز آمار نرخ تورم نقطه به نقطه این ماه را به‌ترتیب 46 و 51 درصد اعلام نموده‌اند. تفاوت در نرخ تورم احساس‌شده و نرخ تورمی اعلامی نهادهای رسمی در میان‌مدت به آمارهای رسمی کشور خدشه وارد می‌کند.
همچنین با توجه به آنکه مطالعات مختلف نشان می‌دهد انتظارات تورمی شکل‌گرفته افراد متأثر از درک افراد از تورم گذشته است، سیاستگذار پولی برای اجرای سیاست پولی باید نرخ تورم احساس‌شده افراد را به‌طور مستمر رصد نماید.
مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش از دو منظر علل فنی مربوط به نحوه محاسبه شاخص و همچنین علل رفتاری و روانی به تشریح تفاوت‌های این دو عامل پرداخت و پیشنهاداتی را برای نهادهای مسئول ارائه کرد.
بر همین اساس، الگوهای متفاوت مصرف افراد و گروه‌های جمعیتی، نحوه محاسبه شاخص و ذهنیت متفاوت افراد درخصوص نحوه لحاظ رشد قیمت مسکن در شاخص قیمت مصرف‌کننده از مهم‌ترین دلایل فنی این تفاوت هستند.
همچنین در نظر گرفتن اقلام خریداری‌شده روزمره به‌جای کل سبد توسط افراد و لحاظ وزن بالاتر برای قیمت‌های افزایشی از مهم‌ترین علل رفتاری این تفاوت می‌باشند.
بررسی‌های این گزارش نشان داد تفاوت در احساس نرخ تورم با نرخ تورم نهادهای رسمی تنها منحصر به ایران نبوده و حتی در اقتصادهای توسعه‌یافته مثل اتحادیه اروپا، کانادا و حتی ژاپن این تفاوت جدی است.
در خصوص علل فنی نحوه محاسبه شاخص، عوامل مختلفی بررسی شد. الگوی مصرف متفاوت افراد و گروه‌های جمعیتی مختلف نشان داد نرخ تورم که میانگینی از رشد قیمتها در کل اقتصاد است لزوماً تورم گروه‌های مختلف را نمایندگی نمی‌کند.
بنابراین پیشنهاد می‌شود نرخ تورم برای گروه‌های جمعیتی زیر محاسبه و منتشر شود:
* صاحب‌خانه‌ها و مستأجرها
* فقرا و ثروتمندان
* خانوارهای دارای تحصیلات دانشگاهی و خانواده‌های فاقد تحصیلات
* خانوارهایی که فرزندان زیر 18 سال دارند
* خانوارهای دارای سرپرست زن
گروه‌های سنی تعریف‌شده به‌عنوان جوانان (سن 30 ـ 18) میانسال ( 54 ـ 31) و سالمندان (بالای 55 سال).
با وجود اینکه این عامل می‌تواند تا حد زیادی دلایل تفاوت در نرخ تورم احساس‌شده بین افراد را توضیح دهد با این حال این موضوع نمی‌تواند دلیل تفاوت در میانگین نرخ تورم احساس‌شده توسط افراد و نرخ تورم رسمی را توضیح دهد، همچنین نحوه محاسبه شاخص به‌روش پلوتوکراتیک و تفاوت در ذهنیت افراد در خصوص نحوه لحاظ رشد قیمت مسکن در شاخص قیمت مصرف‌کننده می‌تواند تا حد کمی تفاوت نرخ تورم احساس‌شده و نرخ تورم رسمی را توضیح دهد.
در خصوص علل رفتاری بررسی‌ها نشان داد افراد تحت تأثیر دو تورش جدی قرار دارند؛ تورش اول در نظر گرفتن اقلام خریداری‌شده روزمره به‌جای کل سبد توسط افراد است.
در واقع افراد برای بیان درک خود از تورم به رشد قیمت کالاهایی که به‌صورت متداول خریداری می‌کنند رجوع می‌کنند، این موضوع سبب شده است شاخص قیمت روزمره EPI معرفی و با استفاده از آن نرخ تورم روزمره محاسبه گردد؛ به‌حز این مورد خانوارها در معرض تورش دیگری قرار دارند. مطالعات مختلف نشان می‌دهند افراد در زمان اعلام احساس خود از نرخ تورم در مقایسه با قیمت‌های کاهشی و یا ثابت بیشتر به قیمت‌های افزایش‌یافته توجه می‌کنند.
بر این‌ اساس در این مطالعه شاخص لاسپیرز تعدیل‌یافته برای قیمت‌های افزایشی وزن بیشتری در نظر گرفته شد که بر این اساس شاخص قیمت درک‌شده PePI و نرخ تورم درک‌شده محاسبه گردید. نتایج این بخش نشان داد با در نظر گرفتن این دو تورش تفاوت بیان‌شده تا حد زیادی قابل توضیح است، بنابراین پیشنهاد می‌شود نرخ تورم روزمره و نرخ تورم درک‌شده براساس شاخص‌های مذکور توسط نهادهای آماری محاسبه و همراه با شاخص‌های قیمت منتشر شود.
عامل دیگری که در توضیح تفاوت احساس‌شده و نرخ تورم رسمی نقش دارد داشتن دانش و آگاهی کافی از تحولات شاخص قیمت‌ها، نحوه محاسبه آن و تفاوت با گرانی است، از این منظر تلاش در جهت آموزش عمومی در مورد تورم، تفاوت آن با هزینه‌های زندگی، روش محاسبه آن و همچنین ارائه اطلاعاتی در مورد چشم‌انداز و روندهای آتی تورم می‌تواند بر کاهش تفاوت مذکور اثرگذار باشد.