وجود تاریخچه طولانی مدت طبابت و استفاده از طب سنتی در ایران و وجود طبیبان بزرگی مانند ابن‌سینا و زکریای رازی در تاریخ طبابت نشان از وجود ظرفیت عظیم کشور در زمینه گیاهان دارویی و طب سنتی دارد. از آنجا که مدیریت و استفاده بهینه از چنین ظرفیت کمتر شناخته شده‌ای در کشور فراتر از حوزه اختیارات یک نهاد خاص است، ستاد توسعه علوم و فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی در سال1391 تاسیس شد؛ معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزیر بهداشت و درمان، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر صمت، وزیر رفاه و رئیس جهاد دانشگاهی در شورای این ستاد عضو هستند و تصمیمات اصلی درخصوص توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی در این ستاد گرفته می‌شود. در این مطلب برخی از مهم‌ترین فعالیت‌ها و برنامه‌های این ستاد را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

کاهش هزینه‌های درمان و ارائه خدمات درمانی بر پایه طب سنتی و گیاهان دارویی ازجمله مهم‌ترین اولویت‌های ستاد توسعه علوم و فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی است. دکتر مهدی سیف‌سهندی، قائم‌مقام ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی در این‌باره توضیح می‌دهد: «ما توانستیم دانشکده‌های طب سنتی را شکل دهیم و در کنار آن سلامت‌کده‌هایی ایجاد شد که خدمات پزشکی به بیماران ارائه می‌کنند. البته با توجه به حجم فعالیت‌های پزشکی نوین، در حال حاضر هنوز به جایگاه مورد نظرمان نرسیده‌ایم و عقب هستیم.»

 

ظرفیت کمتر شناخته‌شده

 

حدودا 8000 گونه گیاهی در ایران رشد می‌کنند که 2500گونه آنها خاصیت دارویی دارد و از این بین، 1700گونه بومی هستند؛ یعنی فقط در ایران رشد می‌کنند. دکترسیف‌سهندی تصریح می‌کند: «با اتکا به چنین ظرفیت بالایی در کشور می‌توانیم اقتصاد بزرگی داشته باشیم. تجارت گیاهان دارویی در دنیا در سال گذشته 150 تا 170میلیارد دلار بوده و ما عملا سهم ناچیزی در این حوزه داشته‌ایم.»

 

وی می‌افزاید: «صادرات گیاهان دارویی ایران در سال گذشته 500میلیون دلار بوده که نصف این رقم مربوط به زعفران بوده است.» هرچند در بحث تجارت گیاهان دارویی ایران هنوز دستاورد بزرگی نداشته اما در بحث کشاورزی گیاهان دارویی اتفاقات مثبتی رخ داده است. قائم‌مقام ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی توضیح می‌دهد: «قبل از تأسیس ستاد، حدودا 80هزار هکتار کشت گیاهان دارویی داشتیم اما حالا این عدد به 250هزار هکتار رسیده است.» در اهداف مشخص شده برای ستاد، سطح زیرکشت گیاهان دارویی در نهایت باید به 500هزار هکتار برسد.

 

اقتصاد بکر گیاهان دارویی

 

حدود 60 تا 70 درصد اهداف تعیین شده برای ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی سمت و سوی اقتصادی دارد. برای مثال 4درصد ارزش بازار درمان کشور باید مربوط به طب سنتی باشد. همچنین ایران باید درصادرات گیاهان دارویی جزو 10کشور اول دنیا قرار گیرد. برای درک بهتر این هدف‌گذاری‌ها دکتر سیف‌سهندی توضیح می‌دهد: «ما با توجه به گزارش‌های مرکز آمار ایران و گزارش وزارت بهداشت، برآورد کرده‌ایم که ارزش بازار سلامت کشور حدودا 35میلیارد دلار است. این شامل کلیه موارد مربوط به حوزه سلامت، از بهداشت و درمان گرفته تا آموزش می‌شود. بر اساس اهداف مشخص شده باید بین سه تا چهار میلیارد دلار ارزش‌افزوده طب سنتی در کشور باشد اما واقعیت این است که وضعیت کنونی نزدیک به صفر است.»

 

گیاهان دارویی در انتظار اقدامات بالادستی

 

تا قبل از تاسیس ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی، تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه حدود 35شرکت بود. در حال حاضر این تعداد به حدود 800 شرکت رسیده است. به گفته دکتر سهندی، این شرکت‌ها از تولید نهاده‌های کشاورزی، خود عمل کشاورزی و فرآورده‌های اولیه و ثانویه و بحث تولید دارو، محصولات آرایشی و بهداشتی و محصولات غذایی و سایر کاربردها فعالند. همچنین حدود 200واحد از این شرکت‌ها دانش‎بنیان هستند و 60شرکت خلاق هم در این حوزه به ثبت رسیده‌اند. بهره‌برداری از منابع اقتصادی عظیم حوزه گیاهان دارویی ایران نیازمند توجه و اقدامات بسیار بیشتر مقامات بالادستی است. دکتر سیف‌سهندی در رابطه با جلسات شورای این ستاد می‌گوید: «تاکنون با نمایندگان دستگاه‌ها 176 جلسه داشته‌ایم اما در هیچ‌کدام از آنها وزیر بهداشت که عنوان نایب‌رئیس شورا را دارد و عامل مهمی در توسعه طب سنتی به شمار می‌رود، حضور نداشته است. حتی معاون پژوهشی ایشان هم حضور پیدا نکرده ‌است.»

 

* امین‌رضا کیفرگیر