اکتبر روز جهانی غذا است و در دنیا این روز بزرگ را جشن می‌گیرند با این وجود، طبق آمار هر شب حدود یک میلیارد نفر در جهان گرسنه سر بر بالین می‌گذارند چون برنامه نهادهای بین‌المللی مانند سازمان خواروبار کشاورزی ملل متحد، برای ریشه‌کنی قحطی و گرسنگی به نتیجه نرسیده است.

در کشور ایران ضریب امنیت غذایی بیش از 80 درصد است، اما با این حال مشکلاتی هم وجود دارد‌

* واردات سالانه 18 میلیارد دلار محصولات غذایی و نهاده کشاورزی

حجم و‌اردات محصولات اساسی در کشور ما بالاست و تولیدات عمدتا روی محصولات غیر ضروری متمرکز شده است.

مجتبی خیام نکویی، در این‌باره می‌گوید:‌ سالانه 18 میلیارد دلار انواع محصولات و نهاده‌های کشاورزی وارد می‌شود که 25 درصد آن‌ها مربوط به روغن است.

وی افزود: این در حالی است که 90 درصد روغنی که در کشور مصرف می‌شود نیز وابسته به واردات است، و برنامه‌های سال‌های گذشته برای افزایش ضریب خوداتکایی روغن نتیجه‌ای نداشته است.

به گفته وی سرانه مصرف روغن در کشور دو برابر میانگین جهانی است و هر ایرانی در سال 21 کیلوگرم روغن مصرف می‌کند.

* وابستگی در تأمین کالاهای اساسی

با وجود اینکه به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی 120 میلیون تن محصولات کشاورزی در سال تولید می‌شود، اما همچنان در برخی محصولات اساسی وابسته هستیم، عمده‌ترین وابستگی هم در روغن است که 90 درصد نیاز کشور را وارد می‌کنیم و نزدیک به پنج میلیارد دلار صرف واردات این محصول می‌شود.

در تأمین نهاده‌های دامی هم حدود 70 درصد وابسته به‌ واردات هستیم و حدود 6 میلیارد دلار برای تامین این گونه محصولات از کشور خارج می‌شود.

علاوه بر این‌ سالانه حدود یک میلیون تن برنج، حدود 500 هزار تن شکر، 100 هزار تن چای و 100 هزار تن گوشت از کشورهای دیگر وارد می‌کنیم.

* 18 میلیون هکتار زمین زراعی به‌صورت نامتوازن به محصولات کشاورزی اختصاص یافته است

مسئله این است که به‌دلیل عدم اجرای الگوی کشت 18 میلیون هکتار زمین زراعی به صورت نامتوازن به محصولات کشاورزی اختصاص یافته و به جای تولید محصولات راهبردی و جلوگیری از خروج ارز محصولات آب‌بر کشت می‌شوند؛ ایران جایگاه اول و دوم تولید هندوانه و خربزه دنیا را دارد و سالانه 5.5 میلیون تن گوجه تولید می‌کند و صادرکننده انواع سبزی و صیفی به کشورهای منطقه است.

در واقع با صادرات این گونه محصولات آب هم به کشورهای دیگر صادر می‌کنیم، امروزه صادرات آب مجازی به مهمترین مسئله کشورها تبدیل شده و کشورها با تدوین برنامه‌های صادرات و واردات محصولات کشاورزی تلاش می‌کنند که به جای صادرات آب مجازی آنرا وارد کنند، بیان ساده ترش این است، برای تولید یک کیلوگرم هندوانه 350 لیتر آب استفاده می‌شود و با صادرات این میزان آب را از کشور خارج می‌کنیم، برنامه دولت‌ها این است که با جلوگیری از صادرات محصولات آب‌بر و جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر در وهله نخست مانع از خروج آب از مرزها شوند.

الگوی کشت، سال جاری کلید خورد اما مسئولان وزارت جهاد کشاورزی اخیرا گفته‌اند که بودجه اجرای این طرح تأمین نشده است، آن‌ها بودجه را بیشتر برای اعطای مشوق به کشاورزان نیاز دارند زیرا اگر به کشاورز می‌گویند که به جای فلان محصول، این محصول را بکارد باید در درجه اول آنها را تشویق کند دوم ضرر و زیان احتمالی آن‌ها را هم بپردازد، وزارت جهاد کشا‌ورزی ‌اعلام کرده است برای اجرای این طرح سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، وزارت صنعت و معدن و دیگر نهادها هم دخیل هستند و باید همکاری کنند.

* بالا بودن هزینه تولید در کشور

هزینه تولید در کشور بسیار بالاست که حاشیه سود تولید‌کننده را کم کرده و مانع بزرگی هم برای صادرات شده است که نتیجه آن کاهش درآمد کشاورزان و کاهش علاقه به تولید شده است.

چندی پیش، علیرضا پیمان‌پاک، قائم مقام وزر جهاد کشاورزی گفته بود: واردات گوشت بسیار ارزانتر از خرید از داخل تمام می‌شود و به همین دلیل تنظیم بازار داخلی با واردات راحت‌تر است.

قیمت گوشت قرمز داخلی، برای مصرف‌کننده بسیار بالاست از سویی تولیدکنندگان گوشت می‌گویند مازاد دارند و این تضاد، قانون عرضه و تقاضا را نقض می‌کند که اگر عرضه بیشتر شود قیمت باید پایین بیاید بنابراین تنها به دلیل بالا بودن هزینه تولید است که چنین نقیضی را شاهد هستیم.

مثال دیگر گندم است که شورای قیمت‌گذاری اخیراً با قیمت 19 هزار و 500 تومان‌ برای خرید تضمینی سال آینده اجماع کرده است اما ظاهراً وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه مخالفت می‌کند و آنرا بالاتر از قیمت جهانی می‌داند بنابراین چطور می‌شود که قیمتی برای تولید‌‌کننده داخل صرفه نداشته باشد اما برای تولید کننده جهانی به صرفه باشد

در بازارهای صادراتی هم بالا بودن هزینه تولید حضور ایران را نسبت به رقبای دیگر کمرنگ می‌کند و کشوری مانند ترکیه حضور پر رنگ‌تری دارد.

* دلایل بالا بودن هزینه تولیدات کشاورزی

در این‌باره، کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس می‌گوید:‌ یکی از دلایل بالا بودن هزینه تولیدات کشاورزی، خُرد بودن اراضی است، قانونی 18 سال پیش تصویب شد که وزارت جهاد کشاورزی مانع از خرد شدن اراضی شود و زمین‌های خرد را یکپارچه کند که تاکنون این کار اجرایی نشده است.

ابراهیم مرادزاده با بیان اینکه زمین‌های کشاورزی در مناطقی مانند شمال کشور کمتر از یک هکتار است، افزود: در زمین‌های خرد امکان استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی به حداقل می‌رسد و ضریب مکانیزاسیون افت می‌کند که خود عاملی برای افزایش هزینه‌های تولید می‌شود.

به گفته وی، کم بودن بهره‌وری تولید هم عامل افزایش هزینه‌ها است به طوری که اکنون شکاف زیادی بین تولیدکنندگان معمولی با کشاورزان خبره وجود دارد اگر تولید کشاورز بالا برود هزینه‌ها سرشکن می‌شود.

بنابراین سیاستگذاری‌های بخش کشاورزی برای تأمین غذای مردم باید پوست‌اندازی جدید داشته باشدکه شاه بیت آن تولید محصولات اساسی به جای محصولات آب‌بر، تزریق پژوهش و تحقیق به بدنه کشاورزی، جلوگیری از ضایعات غذایی که تا 40 درصد قبل از رسیدن به سفره مردم از دست می‌رود و کاهش هزینه‌های تولید و رفع موانع صادراتی است.