با توجه به اینکه غارها به‌دلیل بحث اکولوژیکی و نوستالژی از ارزش بالایی برخوردار هستند، گردشگران زیادی به این مناطق می‌روند تا از آن‌ها بازدید کنند؛ حال آنکه به‌لحاظ محیط‌زیستی حفاظت مؤثر از مناطق کلیدی و زیستگاه‌های حساس و شاخص نظیر بسیاری از غارها، اهمیت زیادی در تأمین نیازهای منطقی نسل‌های امروز و آینده دارد که دراین‌بین غار علیصدر، بزرگ‌ترین غار آبی جهانی نیز از این امر مستثنا نیست؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا دراین‌باره در یک نشست تخصصی با کریم ملکی مدیرعامل شرکت سیاحتی علیصدر، آرش سلگی مدیر دفتر فنی و مهندسی، رضا اصغری مدیر مجتمع علیصدر و محمدرضا مخدومی مدیر امور اداری- فنی و مهندسی این شرکت، به گفت‌وگو بنشینیم که در ادامه می‌خوانید:
مدیرعامل شرکت سیاحتی علیصدر ضمن گرامیداشت و عرض تسلیت به‌مناسبت شهادت سید مقاومت سیدحسن نصرالله و فرماندهان ارشد سپاه، گفت: من این حادثه تلخ را به مردم عزیز ایران اسلامی، عموم شیعیان و جبهه مقاومت تسلیت عرض می‌کنم.
کریم ملکی در بدو امر با اشاره به جایگاه گردشگری شرکت سیاحتی علیصدر و درعین‌حال ترسیم آخرین وضعیت گردشگرپذیری این مجموعه، اظهار کرد: خوشبختانه شرکت سیاحتی علیصدر سالانه میزبانی بیش از 500 تا 600 هزار نفر را تنها در داخل غار می‌کند که امسال نیز همچون سنوات قبل این میزبانی از گردشگران داخلی و خارجی در صحت و سلامت و با شایستگی کامل به همت کارکنان و مدیران این مجموعه، تداوم داشت.
وی با تأکید بر اینکه طی 6 ماهه نخست سال چیزی بیش از 300 نفر از کارکنان به گردشگران هم در مجتمع علیصدر و هم در مجتمع عباس‌آباد خدمات ارائه کرده‌اند، اذعان کرد: در این شرکت خوشبختانه بیش از یک‌هزار نفر اشتغال مستقیم و چیزی نزدیک به دو هزار و 500 نفر هم اشتغال غیر مستقیم داریم.
ملکی با تأکید بر اینکه شرکت سیاحتی علیصدر جزء کارآفرین‌های مطرح استان بوده و بزرگ‌ترین هلدینگ گردشگری غرب کشور را به خود اختصاص داده، ابراز کرد: طی این مدت در مجتمع عباس‌آباد نیز از افزون‌بر 500 هزار نفر از مردم و گردشگران عزیز داخلی میزبانی به عمل آمده است.
مدیرعامل شرکت سیاحتی علیصدر با تأکید بر اینکه در دو مجتمع عنوان‌شده ضمن میزبانی اقدامات مناسبی هم به‌لحاظ عمرانی و هم از جهت نورپردازی و نیز محیط‌زیستی صورت پذیرفته که این مهم خود در جلب رضایت بیشتر گردشگران نقش بسزایی داشته است، خاطرنشان کرد: دراین‌بین به‌طور خاص در رابطه با مجتمع غار، همان‌طور که مطلع هستید، شرکت علیصدر مستأجر میراث فرهنگی است و با این ارگان دولتی قرارداد یک‌ساله دارد؛ با این وجود دست از رسالت خود برنداشتیم و برای حفظ و نگهداری غار، مسئولانه و تخصصی ورود کرده‌ایم و انجام برخی اقدامات در دستور کار قرار گرفت و انجام شد.
ملکی تأکید کرد: این مهم هرساله به شکل مستمر و در بستر مباحث علمی، صورت می‌گیرد.
مدیر مجتمع سیاحتی غار علیصدر نیز در ادامه ضمن اشاره به زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی موجود در این مجتمع با بیان اینکه یقیناً حفظ و پاسداشت این داشته طبیعی، ملی و درعین‌حال جهانی کار خطیری است، عنوان‌ کرد: با توجه به اینکه مجتمع علیصدر و روستای علیصدر درواقع یک بافت متحد و مکمل یکدیگر هستند، جمعاً امکان اقامت یک‌هزار نفر هر شب در آنجا وجود دارد و درعین‌حال امکانات دیگری مثل رستوران‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها، سوپرمارکت‌ها، بازارچه‌های محلی و سوغات‌سراها، پارکینگ با گنجایش 6 هزار خودرو، شهر بازی، رصدخانه و سایر مواردی که باید در یک مجموعه عمومی وجود داشته باشد، در این مجتمع گردشگری فراهم است.
رضا اصغری با تأکید بر اینکه البته در فاصله 500 متری با غار علیصدر مجموعه باغ وحش نیز توسط بخش خصوصی ایجاد شده که گردشگران مخصوصاً در ایام شلوغی زمانی که می‌بینند استفاده از غار معطل شدن دارد از این زیرساخت این بازدید می‌کنند، خاطرنشان کرد: درخصوص نگهداری و پاک‌سازی غار علیصدر نیز باید بگویم که ما یک واحد امانت‌داری در ورودی غار داریم که وسایل اضافی گردشگران پیش از ورود به سالن، از آن‌ها به امانت گرفته می‌شود؛ اسن وسایل علاوه‌بر کیف، کلید و غیره، مواد خوراکی را نیز شامل می‌شود تا در پی استفاده از آن‌ها، شاهد آلوده شدن محیط غار نباشیم.
وی با تأکید بر اینکه با استفاده از سیستم فراخوان صوتی (پیجینگ) مجتمع هرازچندگاه به مسافران و گردشگران تذکر داده می‌شود که از بردن مواد خوراکی و تنقلات به داخل غار خودداری کنند، ابراز کرد: البته در بین مردم افرادی را نیز داریم که بنا به بیماری زمینه‌ای همچون دیابت و فشار، مجبور هستند اغذیه اندکی را با خود به درون غار ببرند؛ بنابراین برای جلوگیری از رها شدن پسماند‌های احتمالی در محیط اسکله، به فاصله هر 20 متر سطل زباله شکیلی جاگذاری شده است.
اصغری با بیان اینکه البته با بنرهای متعدد که در جاده اختصاصی منتهی به محوطه مجتمع نصب هستند نیز مضامین محیط‌زیستی به گردشگران گوشزد شده است، تصریح کرد: آنچه مسلم است اینکه مردم و هم‌وطنان باید به این نکته توجه کنندکه اگر درباره غار و یا شرکت سیاحتی علیصدر به دنبال پاسخی برای مسئله یا خبری هستند، از خود ما موضوع را جویا شوند؛ چراکه اگر منابع دیگر توضیح بدهند، این امکان وجود دارد که خبرشان دست‌کاری شده و یا ناقص باشد.
وی با بیان اینکه درباره پاک نگه داشتن محیط‌زیست و غار نیز باید بگویم طی سال‌های گذشته در چندین مرحله کارکنان غار و مجتمع علیصدر آموزش لازم در ارتباط با موضوعات حفظ محیط‌زیست، حفظ آثار ملی و رفتار با گردشگران را دریافت کرده‌اند، تشریح کرد: از آنجا که توسعه اقتصادی استان بر پایه گردشگری است و درعین‌حال معیشت ما از طریق گردشگری فراهم می‌شود؛ پس بر این امر واقف هستیم که باید به بهترین نحو ممکن از این داشته پاسداری کنیم.
اصغری با تأکید بر اینکه توجه به این مهم از سوی اهالی بومی روستای علیصدر که عمدتاً جزء کارکنان مجتمع نیز هستند با تعصب بیشتری دنبال می‌شود، افزود: آنچه مسلم است اینکه آن‌ها به دنبال صیانت از این داشته خدادادی برای آیندگان و نسل‌های بعدی خود هستند.
وی در پاسخ به سؤال مبنی بر اینکه اخیراً تصاویری در فضای مجازی منتشر شده بود که منطبق با آن کف غار مملو از زباله بود البته بنا به منبع خبری منتشرکننده این تصاویر استناد به آن درست نیست اما به‌هرحال بخشی از افکار عمومی را به خود جلب کرد بفرمایید موضوع چه بوده است؟ ابراز کرد:‌ با سابقه 24 سال خدمت در غار علیصدر باید بگویم طی دوره‌های بسیار قبل یعنی سال‌های 80 یا 81 در داخل محوطه غار بوفه مواد خوراکی، قهوه و چای قرار داشت که این مسئله در پی خرید گردشگران، منتهی به آلودگی غار می‌شد؛ بعد از دو سال بنا به ضرورت حفظ محیط‌زیست غار، این بهره‌برداران را از داخل غار و حتی از سالن ورودی هم بیرون آوردند و در جای دیگری مستقر کردند.
اصغری ادامه داد: البته این تصاویر منتشرشده از کف غار که در گودی‌ها شاهد زباله هستیم، حتی با شرایط 10 سال پیش هم مطابقت ندارد! زیرا طی این سال‌ها به‌طور مستمر از طریق تیم‌های غواصی نسبت به پاک‌سازی کف غار اقدام می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه تصاویر منتشرشده مربوط به دهه 80 است که از کف غار توسط غواصان قبل از پاک‌سازی برای ارائه گزارش عملکرد ضبط شده است، افزود: درواقع امروز عده‌ای از این تصاویر سوء استفاده کرده و آن‌ها را در فضای مجازی منتشر کرده‌اند.
مدیر مجتمع علیصدر خاطرنشان کرد: البته علاوه‌بر پاک‌سازی مستمر کف غار توسط غواصان، تعبیه سطح زباله‌ها و انتقال بوفه به خارج محوطه غار و نیز بالا رفتن فرهنگ مردم در استفاده از محیط‌های طبیعی و گردشگری نیز در بهبود شرایط محیط‌زیستی طی این سال‌ها، بی‌تأثیر نبوده است.
وی با تأکید بر اینکه درحال حاضر کف غار کامل پاک‌سازی شده و این فرصت فراهم است که افراد دغدغه‌مند با تیم‌های غواصی از صحت این ادعا باخبر شوند، افزود: درواقع این رویکرد بیانگر آن است که برای مدیران مجموعه نه‌تنها پاک‌سازی روی آب، بلکه پاک بودن کف غار نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
در ادامه‌ مدیر امور اداری- فنی مجتمع علیصدر نیز در ارتباط با صیانت از داشته‌های محیط‌زیستی غار و انجام برخی اقدام در این زمینه گفت: یکی از مشکلات زیست‌محیطی که به‌عنوان یک تهدید در غار طی این سال‌‎ها ایجاد شده بود، بحث خزه‌ها بود؛ حال آنکه چند عامل در ایجاد آن تأثیرگذار هستند که مهم‌ترین مورد، تابش نور از پروژکتورها و گرمای تولیدشده از آن بود؛ بنابراین در یک اقدام علمی که توسط دفتر فنی مهندسی شرکت با همکاری دانشگاه بوعلی‌سینا صورت گرفت، توانستیم تا حد بسیار زیادی این تهدید را از بین ببریم.
محمدرضا مخدومی خاطرنشان کرد: تا چندی پیش روشنایی غار توسط پروژکتورهای قدیمی بر پایه بخار جیوه و سدیم تأمین می‌شد؛ اما این حالت بنا به ایجاد اشعه ماوراءبنفش، در گسترش و به‌وجود آوردن بیشتر خزه‌ها، تأثیر داشت.
مخدومی ادامه داد: بنابراین تمامی این پروژکتورها تعویض شدند و جای خود را به پروژکتورهای ال‌ای‌دی دادند که نه مشکل تولید اشعه داشتند و نه گرمای زیاد؛ به‌طوری که گرمای حاصل از این پروژکتورها یک‌پنجم پروژکتورهای قبلی است.
وی با تأکید بر اینکه در فرایند مذکور از خزه‌ها گرما و نور گرفته و فتوسنتز کُند شد، افزود: در گام بعدی دست به جابه‌جایی فصلی پروژکتورها زدیم که این اقدام خوشبختانه شرایط محیطی را برای رشد خزه‌ها، با خطر مواجه می‌کرد.
مخدومی ادامه داد: در مرحله بعد پروژکتورهای تمامی دهلیز‌ها و مسیر‌هایی که تردد مسافر در آن‌ها وجود ندارد را به‌طور کلی خاموش کردیم و در ادامه به‌عنوان یک کار شاخص نسبت به هوشمندسازی روشنایی داخل غار نیز دست زدیم؛ یعنی زمانی داخل غار روشن می‌شود که مسافر درحال تردد باشد، در غیر این صورت خاموش هستند.
وی با تأکید بر اینکه با انجام کارهای مذکور میزان خزه‌های موجود در غار بسیار کاهش یافت، تصریح کرد: برای مقدار باقی‌مانده خزه‌ها نیز با کمک مرکز پژوهشی و درواقع با همکاری پروفسور محمد خانجانی، یکی از دانشمندان دانشگاه بوعلی‌سینا، از یک محلول سازگار با محیط استفاده کردیم.
در ادامه مدیر دفتر فنی و مهندسی مجتمع سیاحتی علیصدر نیز در تکمیل مباحث عنوان کرد: در بحث نگهداری غار و فضای محیط‌زیستی آن در مواجه با خزه‌ها سه عامل تأثیرگذار بودند؛ گرما، نور و رطوبت. بنابراین از آنجا که در مقابل عامل رطوبت از دست ما کاری برنمی‌آمد، در بحث کنترل گرما و نور ورود کردیم.
آرش سلگی خاطرنشان کرد: بنابراین همان‌طور که عنوان شد، از طریق تغییر طیف نوری، تغییر مکان روشنایی‌ها و نیز سنسورهای حرکتی جهت روشنایی داخل غار، تا حد زیادی توانستیم موفق عمل کنیم.
وی در ادامه افزود: برای مبارزه با خزه‌های باقی‌مانده همان‌طور که همکارانم عنوان کردند، از ظرفیت اساتید نامدار دانشگاه بوعلی‌سینا استفاده کردیم؛ به‌نحوی که به کمک دکتر خانجانی محلولی سازگاز با محیط‌زیست تولید شد. در این محلول از تری‌اکسید هیدروژن، اکسید هیدروژن و بی‌کربنات سدیم بهره برده شده است که پس از استفاده از آن، خزه‌ها به‌صورت آب و بخار آب از بین می‌روند، بنابراین هیچ اثری روی گل‌سنگ‌های داخل غار ندارد و آسیبی به آن‌ها وارد نمی‌کند، بلکه تنها امکان آب‌رسانی به این خزه‌ها را از بین می‌برد.
سلگی با تأکید بر اینکه محصول سازگار با محیط‌زیست مذکور از سوی کارشناسان این رشته بسیار مورد استقبال قرار گرفته است، اذعان کرد: در کارگروه قارچ‌شناسی جهانی نیز مورد تأیید قرار گرفت.
مدیرعامل شرکت سیاحتی علیصدر در ادامه با اشاره به اینکه برخی‌ها از سیستم ناوبری سنتی موجود در داخل غار گلایه‌مند بوده و انتقاد می‌کنند و این درحالی است که رویکرد و روش سنتی ما بنا به ضرورت حفاظت از محیط‌زیست غار است، گفت: البته اخیراً از طریق یک شرکت فناور به دنبال طراحی قایق‌های برقی (شارژی) هستیم که نمونه‌های اولیه آن تولید شده و مورد آزمایش قرار گرفته است و در مرحله رفع نقص قرار دارد. پس درصورت رفع تمامی نواقص، ضمن رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، امکان ارتقای سیستم ناوبری غار نیز مهیا خواهد شد.
ملکی در ادامه با بیان اینکه انجام کارهای این‌چنینی در قرارداد ما نسبت به مؤجر (میراث فرهنگی) قید نشده اما بنا به تعهد کاری به‌صورت تخصصی در این عرصه‌ها برای حفاظت از داشته‌های غار اقدام کرده‌ایم، ابراز کرد: درواقع این تعهد وجدانی، اخلاقی و انسانی شرکت است.
وی در واکنش به بحث آتش‌سوزی برخی از غرفه‌ها در مجتمع علیصدر نیز گفت: هر کسی که بخواهد در داخل محوطه غرفه‌ای را ایجاد و یا احداث کند، حتماً باید طرح خود را به دفتر فنی مهندسی مجتمع تحویل دهد و پس از دریافت تأییدیه، آن را در کمیسیون معاملات مجموعه حقوقی ما مطرح کند تا در ادامه امکان انعقاد قرارداد رسمی و شروع به کار فراهم شود؛ حال آنکه طی حادثه‌ای که در آن شاهد آتش‌سوزی دو غرفه بودیم، باید بگویم یکی از آن‌ غرفه‌ها به‌صورت کاملاً خودسرانه و بدون طی کردن فرایند عنوان‌شده و تنها با حمایت‌هایی به طرق مختلف، اقدام به برپایی مغازه در مکانی غیر اصولی (در کنار ترانس برق) کرده بود.
سلگی ادامه داد: بنابراین از طریق شرکت چندین نوبت به او اخطار کتبی داده شد و حتی از طریق مجاری رسمی مثل پاسگاه محل و مرجع قضائی و پدر او که در واحد همسایگی‌اش بود هم به نامبرده اعلام کردیم تا محدثات ایجادشده را جمع‌آوری کند، اما این اقدام صورت نپذیرد.
ملکی در ادامه در این خصوص خاطرنشان کرد: حتی به‌دلیل عدم تمکین، دست به شکایت رسمی از او زده و پرونده ما درحال حاضر در دادگاه گل‌تپه مفتوح است؛ البته وی پیش‌تر نیز به‌دلیل اقدام به برداشت غیر قانونی از اتاق برق، در محوطه دچار برق‌گرفتگی شده بود که همکاران نجاتش دادند، اما این‌بار غرفه‌اش شب‌هنگام دچار حریق شده است.
وی درخصوص چگونگی استفاده شرکت از تجهیزات آتس‌نشانی در مواجهه با چنین خطراتی عنوان کرد: در این زمینه با دهیار علیصدر قرارداد منعقد شده که منطبق بر این قرارداد، سالانه یک میلیارد تومان هزینه پسماند و استفاده از خدمات آتش‌نشانی پرداخت می‌کنیم؛ علاوه‌بر این دو نفر از کارکنان را نیز ضمن ارائه آموزش‌های تخصصی آتش‌نشانی، در اختیار آن‌ها قرار دادیم که درصورت بروز اتفاقات این‌چنینی، وارد عمل شوند.
ملکی ادامه داد: جالب‌تر اینکه حقوق ماهانه این دو نفر توسط شرکت پرداخت می‌شود؛ بنابراین انتظار می‌رود درصورت بروز خطر، این ارگان به‌صورت وظیفه‌مند وارد عمل شود.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، استفاده منطقی و صحیح از ظرفیت‌های طبیعی کشور می‌تواند منجر به ارتباط مؤثر میان جامعه محلی و مدنی با محیط‌زیست و درنهایت حفاظت موثرتر شود. استفاده از روش‌های علمی همچون آنچه که در غار علیصدر از سوی مدیران آن طی سال‌های اخیر در مواجهه با عوامل خطر محیط‌زیست رقم خورده، بسیار مهم است؛ به‌طوری که می‌توان این رویکرد را به‌عنوان یک الگو در توسعه گردشگری پایدار در صنعت گردشگری طبیعی قلمداد کرد، چراکه امروز همه به اثرات توسعه ناپایداری که کشور را در دهه‌های گذشته درگیر کرد، واقف هستند و راه جبران را حرکت بر مدار توسعه پایدار می‌دانند.

طاهره ترابی مهوش