صنعت مد لباس، گرچه از قدرت‌مندترین صنایع اقتصادی جهان است، اما امروزه جایگاه فرهنگی ویژه‌ای دارد و پدیده‌ای تأثیرگذار و زاییده نگرشی جدید به انسان در اندیشه مدرن است. سبک پوشش و لباس‌های متنوع در فرهنگ اقوام گوناگون جهان نیز به شماری از نیازهای فطری انسان پاسخ می‌دهد؛ زیرا انسان بنا بر کشش ذاتی خود، دوست‌دار تمایز است، تمایزی که ازجمله در لباس متفاوت، جلوه می‌کند، به همین دلیل، تمایزطلبی یکی از دلایل اصلی و بسترساز صنعت فرهنگی مد لباس خوانده می‌شود.

چندسالی است که فعالیت‌ پیرامون ایجاد صنعتِ فعالِ مد در ایران، با استانداردهای ملی و مذهبی، شکل گرفته است؛ اما به نظر می‌رسد کماکان راه‌ درازی در پیش دارد. سیاست‌گذاران فرهنگی کشور به‌ تحقق سبک پوشش ایرانی- اسلامی، به‌مثابه صنعتی خلاق نظر دارند که مبتنی بر ویژگی‌های ملی و دینی باشد، اما مصادیق گویای آن است که سیاست‌گذاری‌ها چنان بوده که از یک‌سو به اقتضائات صنعت ملی پوشاک ایرانی که مبتنی بر خلاقیت و تولید است، توجه کافی نشده و از سوی دیگر، برخی واقعیت‌های فرهنگی- اجتماعی جریان جهانی مد، نادیده گرفته می‌شود؛ درنتیجه این سیاست‌گذاری‌ها، مقوله جدیدی به‌نام «مدِ ایرانی- اسلامی» پدید آمده که با تکیه بر سبک پوشش ایرانی، اساساً دارای اصالت فرهنگی، اجتماعی و دینی است و هویتی پویا و ماندگار دارد، اما آن‌هم با چالش‌هایی مواجه است.

فارغ از بخش راهبردی و سیاست‌گذاری که در این گفت‌وگو به آن نمی‌پردازیم، امروزه با جوانان دغدغه‌مندی مواجه هستیم که توانسته‌اند زود در عرصه پوشاک ایرانی- اسلامی‌ جایگاه خود را پیدا کنند و با قدرت درحال ادامه مسیری هستند که به زعم خودشان بتواند خلأ بازار ایران را در زمینه لباس‌های ایرانی پُر کند.

فاطمه سرمدی که 20 ساله است و در رشته الهیات دانشگاه الزهرا (س) تهران تحصیل می‌کند، دارای مدرک فنی حرفه‌ای طراحی و نقاشی بوده و در گروهی به‌نام «ایلماه» فعالیت دارد که متشکل از 10 نفر است؛ این گروه در طراحی و تولید لباس و ملزومات حجاب فعال هستند. سرمدی که حدود دو سال است کار خود را به‌صورت حرفه‌ای آغاز کرده، از فرصت‌ها و چالش‌های این کار می‌گوید:

توجه به زیبایی و پوشانندگی در طراحی

این طراح لباس ایرانی- اسلامی با بیان اینکه در طراحی و تولید پوشاک حجاب مؤلفه‌ها و عوامل متعددی باید درنظر گرفته شوند تا علاوه‌بر رعایت اصول، نیازهای زیبایی‌شناختی، کاربردی و فرهنگی مخاطب نیز برآورده شود، گفت: رعایت اصول حجاب، پوشانندگی مناسب، عدم بدن‌نمایی، آزاد بودن، سبک زندگی روزمره، مدل‌های متنوع، هماهنگی با مد روز، طراحی‌های جذاب، کیفیت پارچه و دوخت، دوام و ماندگاری بالا و قیمت مقرون‌به‌صرفه، ازجمله این عومل بوده و در بازار عرضه و تقاضا نقش بسزایی دارد.

فاطمه سرمدی در ادامه خاطرنشان کرد: تقاضا برای پوشش اسلامی در بین دختران و زنان به عوامل متعددی بستگی دارد و می‌تواند در مناطق مختلف و در بین گروه‌های سنی و فرهنگی، متفاوت باشد، اما درمجموع تقاضا برای پوشش اسلامی درحال افزایش بوده و این روند به‌دلیل ترکیبی از عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، ادامه دارد.

وی سپس با اشاره به‌ دلیل استقبال کم برخی از جوانان از پوشش‌های موجود در بازار، تصریح کرد: فقدان چارچوب مشخص برای حجاب اسلامی، کیفیت نامناسب و درعین‌حال قیمت بسیار زیاد ملزومات حجاب، از دلایل عدم اقبال به لباس‌های مناسب بوده و این یک واقعیت انکارناپذیر است.

سرمدی اظهار کرد: صنعت مد توانسته تأثیر قابل‌ توجهی بر پوشاک اسلامی بگذارد و با ارائه طرح‌های زیباتر و کاربردی‌تر، فعالیت در تولید این نوع پوشش را از یک «وظیفه مذهبی»، به یک «انتخاب شیک و مدرن» تبدیل کند. هرچقدر صنعت مد بتواند بیشتر با نیازهای دین، فرهنگ و سلیقه نسل جوان هماهنگ شود، احتمال افزایش تقاضا برای پوشاک اسلامی نیز بالاتر خواهد رفت.

وی در ادامه به چالش‌های حوزه کاری خود پرداخت و توضیح داد: کمک نکردن نهادهای دولتی به ما و نداشتن بودجه کافی برای رشد بیشتر، یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسائلی است که با آن مواجه هستیم؛ ما تمام سرمایه خود را پای کار آورده‌ایم، اما جوابگو نیست، درحالی که اگر نهادها و ارگان‌های مسئول از ما و امثال ما حمایت کنند، به‌طور قطع می‌توانیم با برند‌های خارجی رقابت کنیم و حتی به فکر صادرات محصولاتمان باشیم.

این فعال عرصه مد و پوشاک ابراز کرد: حمایت از طراحان لباس ایرانی- اسلامی و برگزاری نمایشگاه‌هایی با این محور، باعث رشد اقتصاد ملی می‌شود؛ چراکه اشتغال‌زایی، کاهش وابستگی به واردات، استفاده از مواد اولیه مرغوب‌تر، ترویج پوشش ایرانی-اسلامی و حمایت از زنان و دختران کارآفرین را در پی دارد.

سرمدی با این بیان که اگر به ما وام و تسهیلات کافی تعلق بگیرد می‌توانیم در راستای بهبود و ارتقای تولید و افزایش اشتغال‌زایی ‌گام‌های مؤثرتری برداریم، سخنان خود را به پایان برد.

دوخت عبای فاخر نیازمند حمایت است

سمیه طیبی‌منصور، دیگر فعال عرصه پوشاک ایرانی- اسلامی است؛ او که در بخش دوخت مانتوی عبایی جواهردوزی‌شده و فاخر در مدل‌های مختلف و ملزومات حجاب فعالیت می‌کند، سه سال است که کار دوخت را شروع کرده است. طیبی‌منصور پیش از این یک کارگاه تولیدی داشته، اما به‌دلیل مبلغ زیاد اجاره‌ها، کارگاه خود را جمع کرده و اکنون تولیداتش را به فروشگاه عرضه محصولات حجاب در همدان می‌دهد.

آنچه می‌خوانید، گفت‌وگو با وی در این بخش است:

این طراح لباس فاخر ایرانی تصریح کرد: هدف ما ترویج حجاب است و سعی می‌کنیم عباهایی بدوزیم که پوشش کافی را داشته باشند تا خانم‌هایی که به حجاب خود اهمیت می‌دهند، بتوانند به‌راحتی خرید کنند. علاوه‌بر این، تولیدات ازنظر رنگ و مدل هم باید متنوع باشند که جذابیت لازم را برای مشتری داشته باشند.

طیبی‌منصور ابراز کرد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که حجاب اسلامی جزء قوانین رسمی کشور است، اما بنا به دلایلی اعتقاد به حجاب در بین نوجوانان و جوانان کم‌رنگ شده و شرایط جامعه به‌گونه‌ای بوده که جذب دختران به سمت حجاب، ضعیف است؛ اما در چند سال اخیر که فرشگاه‌های عفاف و حجاب زیادی در سطح شهرها فعالیت می‌کنند، این امکان برای خانم‌های علاقه‌مند به حجاب فراهم شده تا راحت‌تر به چیزی که می‌خواهند دسترسی داشته باشند.

وی یکی از چالش‌های کاری خود را گران بودن قیمت پارچه خواند و توضیح داد: در پوششی مثل مانتوی عبایی، ما از پارچه زیادی استفاده می‌کنیم؛ یعنی این کارها معمولاً به حدود سه متر پارچه نیاز دارند، طبیعتاً همین مسئله باعث می‌شود قیمت لباس بالاتر برود و خرید را برای جوانان دشوار کند.

این طراح پوشاک ایرانی- اسلامی با اشاره به اینکه صنعت مد تأثیر زیادی روی سلیقه جامعه دارد و باعث می‌شود بین تولیدکننده‌ها رقابت شکل بگیرد، افزود: این رقابت‌ها سبب تولید مدل‌های متنوع و جذاب‌تری می‌شوند تا نیازهای اجتماعی و مذهبی جامعه را برطرف کنند.

طیبی‌منصور سپس نخستین و مهم‌ترین چالشی که تولیدکننده خُرد با آن مواجه است را کمبود سرمایه دانست و گفت: ما برای اینکه بتوانیم طبق تقاضا در جامعه پیش برویم، باید مدل‌ها را متنوع و در کارها از تزئینات استفاده کنیم، اما تزئیناتی که در بازار هستند، قیمت زیادی دارند و ما برای اینکه بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم، باید قیمت تولیدات را بالا ببریم که درنتیجه استقبال از آن‌ها کم می‌شود.

وی ادامه داد: برای اینکه ما تولیدکننده‌های کوچک بتوانیم تولیدات خود را در معرض نمایش بگذاریم و نیاز جامعه را بسنجیم و با توجه به آن کالای خود را تولید کنیم، لازم است در نمایشگاه‌های معتبر شرکت کنیم؛ بنابراین علاقه‌مندیم حمایت شویم یا دست کم نهادها و ارگان‌های فرهنگی متولی غرفه‌ای را در اختیار ما بگذارند.

این طراح و تولیدکننده با این بیان که بنده چند سال در نمایشگاه‌های مختلف عرضه پوشاک ایرانی- اسلامی شرکت کرده‌ام و همین امر باعث تبلیغ کارم شده است، یادآوری کرد: تمام تلاش ما برای فعالیت در این عرصه با توجه به مشکلاتی که وجود دارد، آن است که مهارت خود را ارتقا دهیم؛ چون روزبه‌روز مدل‌های متنوعی به بازار می‌آید و مشتری درخواست آن را دارد و ما باید از عهده کار بربیاییم. بنابراین اگر همان‌طور که ما درصدد ارتقای مهارت و کیفیت کار خود هستیم، مسئولان امر نیز در بخش اعطای تسهیلات و حمایت گام بردارند، مدل‌ها و تولیدات را بیشتر کرده و کیفیت کارها را هم بالاتر می‌بریم.

با وجود مشکلات، دو شعبه در همدان دایر کردیم

زهرا بلوری، متولد 1374 است که در رشته حقوق درس می‌خواند؛ او نیز یکی از مدیران مجموعه مشکات است که با 6 عضو فعال این مجموعه در زمینه طراحی، برش، دوخت و فروش ملزومات حجاب، به‌صورت تخصصی در عرصه تولید عبا در همدان فعالیت می‌کند. او خیاطی و طراحی را در آموزشگاه‌های آزاد خیاطی با مدرک فنی و حرفه‌ای یاد گرفته و کارش را دو سال است که آغاز کرده؛ متن گفت‌وگو با وی نیز در ادامه می‌آید:

این طراح لباس ایرانی- اسلامی در ابتدا با این بیان که در طراحی لباس‌ها تلاش‌ ما توجه به شأن یک بانوی ایرانی مسلمان است، عنوان کرد: سعی ما این است که لباس‌هایی را طراحی کنیم که مناسب سلیقه نسل جوان باشد و زیبایی حجاب را به نسل امروز ارائه دهد.

زهرا بلوری سپس یکی از دلایل اقبال کم نسبت به تولید این نوع پوشاک را هزینه آن‌ها دانست و افزود: تولید یک لباس مناسب نسبت به سایر لباس‌ها، متریال بیشتری احتیاج دارد که همین باعث افزایش هزینه نسبت به پوشاک دیگر می‌شود.

وی ادامه داد: عدم حمایت از تولید داخلی و رقابت سخت تولید داخل با پوشاک وارداتی، اگرچه تا جایی با مقاومت همراه است، اما اغلب شکست می‌خورد؛ کما اینکه تمام سعی ما این بوده که بهترین کار را با قیمت مناسب عرضه کنیم.

این طراح و تولیدکننده همدانی اظهار کرد: نخستین چالشی که ما در کارمان با آن مواجه هستیم، تهیه مواد اولیه است؛ برای اینکه بتوانیم با برندهای خارجی رقابت داشته باشیم، باید از بهترین متریال موجود در بازار استفاده کنیم که تهیه آن هرروز سخت‌تر می‌شود؛ مسئله دیگر کمبود نیروی کار ماهر و مشکلات زیادی است که پیرو آن به‌وجود می‌آید.

بلوری با این بیان که ما به لطف خدا با وجود مشکلات بسیار زیاد توانسته‌ایم این کار را جلو ببریم و موفق به ایجاد شغل برای چهار نفر و افتتاح دو شعبه در همدان شده‌ایم، تصریح کرد: گروه ما همه تلاش خود را خواهد کرد تا بتواند زیباترین پوشش‌ها را با کیفیت عالی و کمترین هزینه ممکن، در اختیار مردم قرار بدهد.

گفتنی است؛ اگرچه بازار تولید پوشاک ایرانی- اسلامی نیازمند سامان‌دهی جدی در بخش «آموزش و توسعه» است تا بتواند به چالش‌های هویتی که از سطح فرهنگی فراتر رفته و شاخصه‌های زندگی اجتماعی افراد را تحت ‌تأثیر قرار داده پاسخ بگوید، (چراکه انواع گوناگون سبک پوشش، می‌توانند هویت اصیل جوامع را تحت ‌تأثیر قرار داده، قوت بخشیده یا به مخاطره اندازند،) اما بر همین اساس باید چارچوب‌هایی نیز تعریف شود تا بتوان حرفی برای گفتن داشت، زیرا تأکید بر ترکیب ارزش‌های فرهنگی و سبک‌های مدرن، نیازمند همه‌جانبه‌نگری و البته حمایت جدی است.

اکنون صنعتِ مدِ لباس، یکی از مهم‌ترین صنایع فرهنگی در جهان به‌شمار می‌رود که ایجادکننده بخشی از هویت فردی و ملی است؛ در عصر پُرتلاطم جهانی‌ شدن، تنها فرهنگ‌هایی به حیات خود ادامه می‌دهند که دارای قدرت مبادله و تعامل بوده و در ساختن حیات انسانی، مشارکت کنند. بله، تا پیش از عصر جهانی‌ شدن، سبک پوشش در جوامع گوناگون، برخاسته از نظام باورها و اعتقادات و فرهنگ و هنر هر جامعه بود، اما اکنون که مخاطره جدی استیلای فرهنگ مرکز بر پیرامون و به‌عبارتی غرب بر دیگر نقاط جهان، در کانون توجه گفتمان انقلاب اسلامی قرار دارد، از ضروریات تحقق آن، ژرف‌نگری به پدیده مد در نسبت با سبک پوششی بومی اما متناسب با اقتضائات ایران و ایرانیان معاصر است. ازاین‌رو نیاز است صنعت پوشاک ایرانی با برخورداری از ممیزات فرهنگی سبک پوشش بومی، به‌مثابه یکی از ضرورت‌های دوام حیات فرهنگی ایران در جهان امروز فارغ از کارکرد اقتصادی آن، با دقت بسیار مد نظر فرهنگ‌پژوهان، هنرپژوهان و برنامه‌ریزان فرهنگی قرار گیرد تا بتوان در این مسیر گام‌های مؤثر و البته پاسخگوی نیاز جامعه برداشت.