در میان انواع گردشگری، گردشگری مذهبی یکی از زیباترین و لذت‌بخش‌ترین نوع گردشگری به حساب می‌آید که علاوه بر کسب تجربیات جدید، معنویت نیز به همراه دارد.

کارشناسان اعتقاد دارند که این نوع گردشگری در حقیقت برجسته‌ترین نوع گردشگری در ایران است که شناخت درست آن و برنامه‌ریزی برای این حوزه می‌تواند تأثیرات بسیار زیادی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی به دنبال داشته باشد.

سفرهای زیارتی یا به تعبیری گردشگری مذهبی به گواهی قاطبه کارشناسان می‌تواند یکی از خاطره‌انگیزترین نوع سفرها باشد؛ چراکه عمده این سفرهای زیارتی به اتفاق خانواده و یا گروهی از بستگان و آشنایان و به صورت دسته‌جمعی انجام می‌شود. شاید برای همین است که موضوعاتی مثل عکاسی در کنار اماکن مذهبی یا همان به اصطلاح عکس "حرم بارگاه" یکی از قدیمی‌ترین و پررونق‌ترین انواع فعالیت‌های مرتبط با عکاسی در شهرهای زیارتی مثل مشهد مقدس به حساب می‌آید.

صاحب‌نظران صنعت گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی و مذهبی خاص ایران در میان کشورهای مسلمان منطقه، گردشگری مذهبی ظرفیتی بکر و قابل تأمل است.

با توجه به اینکه در فرهنگ اسلامی، حضور در اماکن زیارتی و مقدس همواره از اهداف سفر ایرانیان بوده، از دیرباز نیز مردم ایران مقصد بسیاری از سفرهای خود را در جوار امامزادگان انتخاب می‌کردند تا در فضای معنوی بقاع متبرکه قرار گیرند.

در سال‌های اخیر به‌ منظور رونق‌بخشی به صنعت توریسم، تلاش‌های بسیاری برای معرفی جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی کشور صورت گرفته که در این میان برجسته کردن ظرفیت‌های گردشگری در حوزه مذهبی و زیارتی نیز می‌تواند در معرفی داشته‌های معنوی کشور مؤثر باشد.

  ظرفیت عظیم گردشگری زیارتی در ایران

حسین رضایی کارشناس گردشگری زیارتی و سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) که مدت زیادی است در این حوزه فعالیت می‌کند در این باره می‌گوید: استفاده کردن از ظرفیت‌های گردشگری مذهبی نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی در بقاع متبرکه است و برای تحقق این هدف باید تلاش مضاعف از سوی دستگاه‌های اجرایی مربوطه صورت گیرد، چراکه سامان‌دهی این کاستی‌ها و رفع مشکلات زیرساختی بقاع متبرکه به تنهایی از عهده ادارات اوقاف و امور خیریه و وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی بر نمی‌آید.

وی در ادامه به خاطره‌انگیز بودن سفرهای زیارتی اشاره کرد و افزود: سفر اساساً با خاطره پیوند خورده است، اما کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که از سفرهای زیارتی خود خاطرات خوب و شنیدنی به یاد نداشته باشد.

این کارشناس گردشگری ادامه داد: در شهری مثل مشهد از چندین دهه قبل عکاسی‌های اطراف حرم مطهر رضوی رونق فراوانی داشتند و با وجود نبود تکنولوژی‌های امروزی عکاسان با استفاده از هنر خود و برای این که سفر زیارتی به مشهد برای زائران و خانواده‌ها به یک سفر خاطره‌انگیز تبدیل شود، با روش‌های مختلف نسبت به ثبت عکس خاطره‌انگیز از این سفر اقدام می‌کردند.

سخنگوی جمعیت خدمتگزاران به زائران پیاده امام رضا(ع) همچنین تصریح کرد: این در حالی است که خاطره‌نویسی نیز در سفرهای زیارتی بیش از سایر سفرها به چشم می‌خورد و زائران زیادی در خلال سفرهای زیارتی خود، نسبت به نوشتن خاطرات سفر اقدام می‌کنند. اقدامی که از دیرباز مرسوم بوده است، به گونه‌ای که مرحوم جلال آل احمد نیز کتاب سفرنامه حج خود را با نام "خسی در میقات" به رشته تحریر در می‌آورد که تا امروز یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در بازار نشر است.

رضایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود بیان کرد: قطعاً سفر در تمام ابعاد می‌تواند برای دولت و برای اصناف و بخش‌های دولتی و خصوصی درآمدزا باشد. سفرهای زیارتی نیز از این موارد استثناء نیست، با این حال در سال‌های اخیر شاهد رشد قیمت‌ تمام شده سفرها از جمله سفرهای زیارتی هستیم که این موضوع باعث کاهش تعداد زائران و مسافران مذهبی می‌شود. این در حالی است که تعداد مسافران مذهبی نسبت به سایر گردشگران بیشتر است و توجه دولت به این موضوع و تسهیل در امر زیارت و کاهش هزینه‌های سفر و جلوگیری از سودجویی برخی از افراد و شرکت‌ها می‌تواند باعث رونق بیش از پیش سفرهای زیارتی شود.

  اثرگذاری گردشگری زیارتی بر اقتصاد و اشتغال‌زایی

صحبت‌های رضایی در حوزه اقتصاد گردشگری زیارتی در حالی است که کارشناسان با تأکید بر توسعه گردشگری مذهبی اعتقاد دارند اشتغال‌آفرینی و توسعه در زمینه گردشگری و زیارت از اهمیت بالایی برخوردار است.

کارشناسان امر معتقدند که تأثیر و اثرگذاری صنعت گردشگری بر اقتصاد، بر هیچ کس پوشیده نیست و با تکیه بر این ظرفیت بی‌بدیل می‌توان گام‌های مهمی به ویژه در حوزه اشتغال‌آفرینی برداشت.

مرتضی گواهی نایب‌رئیس هیئت‌ مدیره و مدیرعامل شرکت گردشگری شهرداری مشهد مقدس یکی از کارشناسانی است که اعتقاد دارد گردشگری زیارتی می‌تواند به توسعه اشتغال و درآمدزایی در شهرهایی مثل مشهد مقدس کمک کند.

وی بر این باور است که اگر به دنبال رونق اقتصادی و کسب درآمدهای پایدار هستیم، باید توجه ویژه‌ای به حوزه گردشگری داشته باشیم.

در میان شهرهای مذهبی، مشهد مقدس جایگاه ویژه‌ای در گردشگری زیارتی دارد. این شهر به سبب حرم امام‌رضا(ع)، سالانه میعادگاه میلیون‌ها زائر و دلباخته خاندان عصمت و طهارت(ع) است؛ فرصتی بی‌بدیل که باید به بهترین شکل از ابعاد مختلف مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

اساس انتخاب مشهدالرضا(ع) توسط زائر، وجود بارگاه قدسی رضوی است، ولی علاوه بر این حریم مقدس، فرصت‌های گردشگری و تاریخی بسیار بی‌نظیر دیگری هم در مشهد مقدس داریم که باید از ظرفیت آنها بهره گرفت.

یکی از مهم‌ترین راهکارهای بهبود شرایط در حاشیه شهر، توانمندسازی اقتصادی ساکنان است؛ بی‌شک، حوزه گردشگری و زیارت یکی از بهترین عرصه‌ها برای اشتغال‌زایی و به تبع آن، ارتقای سطح اقتصادی عموم مردم بوده که باید مورد توجه قرار گیرد.

پیشتر نیز مدیرعامل شرکت گردشگری شهرداری مشهد مقدس در این باره گفته بود: حضور سالانه بیش از 30 میلیون زائر در مشهد مقدس فرصت بی‌بدیلی است که به برکت وجود بارگاه منور رضوی ایجاد شده است. محوریت و مرکزیت مشهد مقدس، حرم مطهر امام‌رضا(ع) است و در کنار این مضجع قدسی، زیرساخت‌ها و فرصت‌های گردشگری بسیاری داریم که با بهره‌گیری از آنها می‌توان در جهت رونق بیش از پیش اقتصاد حرکت کرد.

گواهی همچنین اشاره کرده بود: به همین علت کارگروهی متشکل از کارشناسان شرکت گردشگری و شهرداری منطقه 5 تشکیل خواهیم داد تا از این طریق بتوان پیرامون احیای ظرفیت‌های گردشگری، بحث و تبادل نظر کرد. این اقدام ضمن فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم، موجب رونق گردشگری و اقتصاد پایدار در منطقه نیز می‌شود.

اهمیت گردشگری زیارتی از نظر وزیر گردشگری

اهمیت گردشگری زیارتی به گونه‌ای است که سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی نیز بر آن تأکید دارد و از آن به‌ عنوان برجسته‌ترین نوع گردشگری در ایران نام می‌برد.

وی چندی پیش درباره اهمیت این قسم از گردشگری گفته بود: در کنار انواع گردشگری و ظرفیت‌های فراوانی که در کشور وجود دارد، گردشگری زیارتی و مذهبی یکی از برجسته‌ترین نوع گردشگری ماست و این نوع از گردشگری اولویت ما به حساب می‌آید.

این مقام مسئول در همایش "جایگاه بقاع متبرکه در جهاد تبیین" که با حضور رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، مدیران و اعضای هیئت‌ امنای بقاع متبرکه و امامزادگان و جمعی از مدیران سازمان اوقاف در محل امامزاده صالح فرحزاد برگزار شد، با بیان این مطلب اظهار کرد: هر سه حوزه کاری که ما داریم به حوزه مأموریت شما وصل است، یک برنامه و یک مبنا دارد و ما دو مجموعه احساس یگانگی و وحدت می‌کنیم. کاملاً طبیعی است، البته بقاع متبرکه ویژگی مقدس بودن هم دارد که این موضوع بسیار مهم است.

وزیر میراث فرهنگی با اشاره به وظایف مشترک وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی و سازمان اوقاف در حوزه‌های مختلف، بیان کرد: این دو دستگاه با هم دارای وظایف مشترک هستند که باید به آن توجه شود.

ضرغامی همچنین اشاره کرد: اگر به گردشگران خارجی که تجربه سفر به ایران را داشته‌اند، بگوییم یک برنامه جامع و مطلوبی برای گردشگری ایران ارائه دهند، از نظر حرفه‌ای، گردشگری زیارتی و مذهبی را برای کشور ارائه می‌دهند.

وی خاطرنشان کرد: از نظر حرفه‌ای اگر بخواهیم صحبت کنیم حوزه‌های وسیعی در گردشگری داریم و در کنار طبیعت‌گردی، آثار تاریخی و… حتماً بقاع متبرکه و گردشگری مذهبی جزء برجسته‌ترین نوع گردشگری از نظر حرفه‌ای است. مردم نیز اعتقادات عمیقی دارند و ما باید جاذبه‌های تکمیلی ایجاد کنیم تا این نوع گردشگری رونق یابد.