شوراها در ایران از بدو شکل‌گیری، علاوه‌بر نقش مدیریتی و خدماتی، همواره با چالش‌های سیاسی و ساختاری مواجه بوده‌اند. تجربه سال‌ها نشان می‌دهد تصمیم‌گیری‌ها در شوراها اغلب تحت تأثیر هیجانات سیاسی، لابی‌ها و فرآیندهای غیر رسمی است و این موضوع بر کارآمدی و پاسخگویی مدیریت شهری اثر گذاشته است؛ کارشناسان معتقدند اصلاح روند انتخاب و تقویت تخصص‌گرایی در شوراها، کلید بهبود عملکرد و توسعه شهری خواهد بود.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی همدان در بازدید از غرفه سپهرغرب در نخستین جشنواره مطبوعات و رسانه‌های غرب کشور (هگمتانه) که در همدان برگزار شد، در تبیین علل ناکارآمدی بخشی از نظام مدیریت شهری کشور، ریشه بسیاری از مشکلات شوراهای اسلامی را در سیاسی‌زاده بودن آن‌ها از بدو شکل‌گیری دانست و گفت: شوراها در ایران در فضایی سیاسی و نه تخصصی، متولد شدند؛ از همان ابتدا به‌جای آنکه انگیزه‌های کارشناسی و فنی در طراحی این ساختار نقش ایفا کند، رویکرد سیاسی حاکم بود. آغاز این حرکت در سال 1377 و در دوران دولت اصلاحات بود که توسعه سیاسی به‌عنوان شعار اصلی آن مطرح شد و از همین رو شوراها نیز ذیل همین نگاه سیاسی تعریف شدند.
به گفته حیدر علی‌بابایی، این رویکرد سیاسی باعث شد شوراها از هدف اصلی خود، یعنی مشارکت مردم در اداره امور شهر و تقویت مدیریت محلی، فاصله بگیرند.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی همدان توضیح داد: در کشور ما متأسفانه بسیاری از نهادها به سرنوشت مشابه شوراها دچار شدند؛ یعنی به‌جای اینکه عرصه‌ای برای کارآمدسازی نظام اجرایی باشند، میدان رقابت جناح‌ها شدند. شوراها نیز از این قاعده مستثنا نبودند؛ در سال‌های نخست، دولت وقت سعی داشت بخشی از مسئولیت‌ها را از خود سلب و به مردم واگذار کند، اما این واگذاری نه در شرایط ثبات، بلکه در فضایی پُرالتهاب و سیاست‌زده انجام شد.
علی‌بابایی با اشاره به مقایسه دهه‌های 60 و 70 با امروز، گفت: در گذشته وزارت کشور و استانداری‌ها نظارت دقیقی بر عملکرد شوراها و شهرداری‌ها داشتند، اما امروز این نظارت‌ها بسیار ضعیف شده است؛ شوراهایی که باید بازوی نظارتی مردم باشند، خود نیازمند نظارت جدی هستند. درواقع شوراها همچنان در فضای هیجانی سیاست تنفس می‌کنند و تصمیمات آن‌ها بیش از آنکه کارشناسی باشد، محصول رقابت‌های سیاسی است.
وی تصریح کرد: در جامعه‌ای که سیاست‌زدگی بر تمام عرصه‌ها سایه افکنده، نمی‌توان انتظار تصمیم‌گیری منطقی و مبتنی بر عقلانیت داشت؛ متأسفانه هیجان، رقابت‌های جناحی و فضای رسانه‌ای غیر سازنده، بسیاری از تصمیمات شهری را از مسیر درست خارج کرده است.
* شوراها، قربانی روندهای غیر رسمی و سهم‌خواهی
این فعال سیاسی اصول‌گرا در ادامه سخنان خود با اشاره به وجود روندهای غیر رسمی در انتخابات شوراها، اعلام کرد: در کنار روند رسمی ثبت‌نام، احراز صلاحیت و رأی‌گیری، یک روند غیر رسمی هم وجود دارد که در عمل دارای تأثیرگذاری بیشتری است؛ این روند از مدت‌ها قبل از انتخابات آغاز می‌شود و در آن سهم‌خواهی‌ها و معاملات پنهان نقش تعیین‌کننده دارند. وقتی فضا چنین باشد، شورا دیگر برآمده از خواست واقعی مردم نیست، بلکه محصول توافقات پشت‌ پرده است.
علی‌بابایی هشدار داد: تا زمانی که فضای انتخابات شوراها عرصه معامله و بده‌بستان سیاسی باشد، نمی‌توان انتظار داشت که اعضای آن‌ها نماینده واقعی مردم باشند یا بتوانند مطالبات عمومی را پیگیری کنند.
* همدان، از مجمع فعالان فرهنگی تا تأثیر باندهای پنهان
وی سپس به فضای خاص انتخابات اخیر در همدان اشاره کرد و گفت: در آخرین انتخابات شورا در همدان، ما با پدیده‌ای تازه مواجه شدیم؛ گروهی با عنوان مجمع فعالان فرهنگی پا به عرصه گذاشتند، مجمع انتخاباتی تشکیل دادند و حتی شهردار منتخب را نیز از میان خود برگزیدند. بخشی از تصمیمات امروز مدیریت شهری، بازتاب گرایش و اندیشه همان گروه است و نه برآیند تفکر شورایی.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان در ادامه تصریح کرد: مشکل آن است که بسیاری از این گروه‌ها و تشکل‌ها هویت حقوقی مشخصی ندارند؛ نه مجوز رسمی دارند، نه ساختار شفاف. هر شخص یا مجموعه‌ای می‌تواند نام فرهنگی یا اجتماعی بر خود بگذارد، اما بدون نظارت وارد عرصه سیاست شود. این آسیب خطرناکی است، زیرا کار فرهنگی برای نظام اسلامی باید بر مبنای قانون و با مجوز مشخص انجام شود؛ در غیر این صورت، راه برای سوء استفاده باز می‌شود.
علی‌بابایی عنوان کرد: مردم ایران نجیب‌اند و با حُسن‌ نیت به نهادها نگاه می‌کنند، اما همین نجابت گاهی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. وقتی گروه‌هایی با نام‌های فرهنگی و اجتماعی بدون چارچوب قانونی وارد سیاست می‌شوند، نتیجه‌اش بی‌اعتمادی عمومی است. این پدیده شبیه همان خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه در اقتصاد است که به‌جای پیشرفت، بحران می‌آفریند.
* انتقاد از روند بسته شدن فهرست‌ها و ائتلاف‌های انتخاباتی
وی بخش مهمی از آسیب‌ها را به موضوع بستن فهرست‌های انتخاباتی مربوط دانست و اظهار کرد: در بیشتر دوره‌ها، بستن فهرست‌ها نه براساس شایستگی که بر مبنای منافع فردی یا گروهی انجام می‌شود. تجربه نشان داده که حتی وقتی ائتلاف‌ها تلاش می‌کنند روش درستی برای انتخاب افراد پیدا کنند، درنهایت بازهم به همان باندهای سنتی و قدرت‌های پشت‌ پرده بازمی‌گردند. در عمل، مردم احساس می‌کنند که فهرست‌ها نه برای خدمت به آنان، بلکه برای حفظ موقعیت سیاسی بسته می‌شود.
این فعال سیاسی افزود: هرچند رهبر انقلاب در مواردی اصل رأی دادن به فهرست‌ها را تأیید کرده‌اند، اما واقعیت این است که در عمل، فهرست‌ها از مسیر واقعی خود منحرف شده‌اند؛ نامزدها برای حضور در فهرست‌ها قول‌و‌قرارهای پشت‌ پرده می‌گذارند و این باعث شده که اعتماد عمومی به انتخابات سالم، آسیب ببیند.
* آسیب تشکل‌های غیر رسمی و ضرورت بازسازی جریان‌های سیاسی
علی‌بابایی ادامه داد: تشکل‌هایی که بدون هویت روشن و چارچوب قانونی به عرصه می‌آیند، در عمل به باندهای قدرت تبدیل می‌شوند؛ احزاب واقعی باید براساس قانون شکل گیرند و پاسخگو باشند. در غیر این صورت ده‌ها مجموعه خلق‌الساعه شکل می‌گیرند که هیچ‌کس نمی‌داند منابع مالی‌ آن‌ها از کجاست و چه اهدافی دارند. این وضعیت، همان عاملی است که مانع رشد سیاسی و فرهنگی جامعه می‌شود.
وی تأکید کرد: متأسفانه در کشور ما فعالیت حزبی واقعی کمتر معنا پیدا کرده و در عوض، باندها و حلقه‌های قدرت بر تصمیمات سیاسی مسلط شده‌اند. این گروه‌ها گاهی ذیل عناوین مختلف ظاهر می‌شوند، اما درنهایت همان افراد در چند تشکل و جریان تکرار شده‌اند. نتیجه آن می‌شود که مردم احساس می‌کنند بازی سیاسی از پیش تعیین‌شده است.
* تأکید بر شاخص‌مداری و بازگشت به آرمان‌های انقلاب
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان با تأکید بر لزوم بازگشت به شاخص‌ها و معیارهای اصیل، گفت: باید از شخص‌محوری فاصله بگیریم و به شاخص‌محوری برسیم. انتخابات نباید حول اشخاص یا باندها بچرخد، بلکه باید بر مبنای توانمندی، تخصص، تعهد، صداقت و سابقه خدمت باشد. شاخص‌مداری یعنی انتخاب براساس کارآمدی و هدفمندی و نه براساس شعار یا نام.
علی‌بابایی در پایان سخنان خود افزود: در فضای کنونی اگر نخبگان و مردم بتوانند با دقت و آگاهی انتخاب کنند، شوراها دوباره می‌توانند به جایگاه واقعی خود در حکمرانی شهری بازگردند؛ جامعه ما ظرفیت تمدن‌سازی دارد، اما این تمدن با صداقت، شفافیت و پایبندی به قانون ساخته می‌شود و نه با سهم‌خواهی‌های سیاسی.

سمیرا گمار