ماه مبارک رمضان تنها یک بازه‌ زمانی عبادی نیست، بلکه فرصتی‌ است برای تولد دوباره، برای از نو ساختن دل، جان و رابطه‌ای که شاید مدتی سرد بوده است میان ما و آسمان. رمضان ماهی‌ است که پرده‌ها کنار می‌روند، دل‌ها نرم می‌شوند، گناهان مورد بخشش قرار می‌گیرند و انسان طعم بندگی خالص را می‌چشد. در این ماه درهای رحمت خدا باز هستند، نَفَس‌ها تسبیح می‌شوند، خواب‌ها عبادت به‌شمار می‌آیند و اشک‌ها پُل می‌زنند بین زمین و آسمان.
رمضان تنها یک ماه نیست؛ رمضان یک حال است. یک فرصت استثنایی‌ که اگر آن را درست بشناسیم، می‌توانیم آثارش را برای تمام سال و تمام عمر در وجودمان نگه داریم. گاهی دل‌نگرانی‌هایی هست که بعد از رمضان، نکند همه‌چیز فراموش شود... نکند دوباره همان آدم سابق شویم... اما باید دانست که درِ رحمت خداوند همیشه باز است. خدای رمضان، خدای شوال و دیگر ماه‌ها نیز هست؛ اگر از سفره‌ پُرنور این ماه بهره برده‌ایم، حال وقت آن است که این نور را در جان نگه داریم و آن را در مسیر خاموشی قرار ندهیم.
پرسش مهم این است: چطور می‌توان آن نورانیت و صفای قلب را پس از پایان رمضان در خود حفظ کرد؟ چه کنیم که دستاوردهای معنوی‌ ما از بین نروند و اسیر فراموشی نشویم؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها، به گفت‌وگو با آیت‌الله محمد محمدی‌قایینی، یکی از اساتید فرهیخته حوزه علمیه همدان نشسته‌ایم تا از فهم قرآن و روایات و تجربه‌های عملی دینی وی بهره‌مند شویم.
* رمضان فرصت تقویت اراده و مبارزه با خواهش‌های نفسانی بود
این استاد حوزه علمیه در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه رمضان یک مدرسه بزرگ تربیت نفس و پالایش روح است، گفت: ماه رمضان درحقیقت مدرسه‌ای است که انسان را تمرین می‌دهد تا از خواهش‌های نفسانی و دنیاطلبی رها شود و به سمت عالم معنا و ملکوت پرواز کند. این ماه مبارک، مانند سفره‌ای گسترده از طعام‌ها و نوشیدنی‌های معنوی است که بشر می‌تواند با تغذیه از آن، خود را برای سلوک الهی و تعالی روح آماده کند.
آیت‌الله محمد محمدی‌قایینی افزود: قرائت قرآن، اقامه نمازهای مستحبی، سجده‌های طولانی، ذکرها، افطار دادن، سحری خوردن و حتی لبخند زدن در راه خدا، اگر با نیت خالصانه انجام شود، جنبه ملکوتی پیدا می‌کند. این‌ها همه تمرین‌هایی هستند برای رام کردن نفس و رشد معنوی انسان در مسیر عبودیت.
این استاد حوزه علمیه و مفسر برجسته قرآن کریم با تأکید بر اینکه باید بررسی کنیم و ببینیم آیا رمضان ما اثرگذار بوده یا خیر؟ تصریح کرد: نشانه اینکه از فیوضات ماه رمضان بهره‌مند شده‌ایم این است که پس از پایان آن آیا گناهانی که ترک کرده بودیم به سراغمان برگشته‌اند یا خیر؟ آیا اخلاق ما بهبود یافته؟ اگر بله، پس باید دانست که رمضان ما مورد پذیرش درگاه الهی بوده است.
آیت‌الله محمدی‌قایینی سپس با اشاره به پایان یافتن فضای معنوی ویژه رمضان، گفت: در این ماه به‌واسطه در زنجیر بودن شیاطین، ما به‌راحتی می‌توانستیم به اعمال صالح بپردازیم؛ اما پس از آن، دیگر این تخفیف نیست. اما تمرین‌هایی که در این ایام انجام داده‌ایم، ما را قوی و توان ایستادگی در برابر وسوسه‌ها را در ما نهادینه کرده است.
وی خاطرنشان کرد: رمضان سرمایه بزرگی است، به‌شرط آنکه انسان بخواهد. اگر کسی با نیت الهی، برنامه‌ریزی صحیح و با تقوایی که در این ماه به‌دست آورده بخواهد سیر معنوی‌اش را ادامه دهد، راه برای او باز است. اما این راه نیازمند مراقبت، توجه، توکل بر خدا و ایمان به فقر ذاتی انسان در برابر پروردگار است.
این مفسر قرآن کریم ادامه داد: انسانی که معنای واقعی «لا حول و لا قوه الا بالله» را درک کرده و خود را وابسته محض به قدرت خداوند بداند، از غفلت دور می‌شود و دست در دست خدا می‌گذارد. چنین انسانی مانند کودکی است که دامن مادر را رها نمی‌کند، چون می‌داند هر لحظه غفلت، مساوی است با سقوط.
آیت‌الله محمدی‌قایینی با اشاره به چالش‌های زندگی مدرن، گفت: در دنیای پُرمشغله امروز، با مسئولیت‌ها، ارتباطات و هیاهوی فراوان، تنها کسی می‌تواند معنویت را حفظ کند که نگاهش به همه امور رنگ الهی داشته باشد. اگر انسان حتی در کار، تجارت، روابط اجتماعی و مسائل روزمره‌اش نیت قربت داشته باشد، همان‌ها نیز تبدیل به عبادت می‌شود.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: خداوند راه را باز گذاشته، ابزار را فراهم کرده و فقط کافی‌ است که انسان تصمیم بگیرد بندگی‌اش را ادامه دهد. اگر این تصمیم با اراده، نیت پاک و مراقبه همراه شود، خداوند نیز کمک خواهد کرد که انسان از لغزش‌ها در امان بماند و آثار رمضان را تا رمضان بعدی حفظ کند، ان‌شاءالله.
* رمضان رفت، اما بندگی ماندنی‌ است
در خاتمه باید گفت ماه رمضان با تمام زیبایی‌ها و نورانیتش به پایان رسید؛ ماهی که دل‌ها را نرم و اشک‌ها را جاری کرد و جان‌ها را با عطر مناجات و معنویت زنده داشت. اما حالا که این ماه عزیز رفته، سؤال این است: آیا آن حال خوش، آن صفای دل و آن ارتباط نزدیک با خدا باید همراه با رمضان برود؟
اهل سلوک می‌گویند رمضان تنها یک ماه نیست، بلکه یک تمرین جدی است برای ساختن سبک زندگی؛ زندگی‌ای ساده‌تر، خالص‌تر و انسانی‌تر. در این ماه آموختیم که می‌توان کمتر خورد و بیشتر اندیشید، کمتر قضاوت کرد و بیشتر درک کرد، کمتر خواست و بیشتر بخشید. این آموزه‌ها تنها به ماه رمضان محدود نمی‌شوند؛ بلکه باید تا رمضان بعد و حتی تا پایان عمر، راهنمای ما باشند.
شاید گمان کنیم با رفتن رمضان، حال معنوی‌ ما هم از بین می‌رود. اما حقیقت این است که خدای رمضان، تنها خدای رمضان نیست؛ همان خدایی که در سحرهای رمضان با او نجوا می‌کردیم، در تمام روزهای سال گوش شنوا دارد. اگر طی رمضان در خانه‌اش را کوبیدیم و باز شد، بدانیم این در همچنان باز است و همیشه باز بوده است؛ تنها کافی‌ است که پشت در نمانیم.
حفظ نورانیت رمضان کار پیچیده‌ای نیست. گاهی فقط پنج دقیقه تلاوت قرآن در روز، گاهی یک سحر بیدار شدن برای گفت‌وگو با خدا و گاهی دلسوزی برای یک نیازمند، کافی است تا شعله‌ای از آن نور در دل ما روشن بماند. رمضان رفتنی بود، اما رمضانی شدن، ماندنی‌ است، اگر بخواهیم.

سمیرا گمار