این‌روزها موضوع اجرای طرح پزشک خانواده و برنامه سلامت خانواده ایرانی از سوی مسئولان و متولیان بهداشت و درمان کشور به‌صورت مکرر به گوش می‌رسد و قرار است با اجرای طرح پزشک خانواده، چتر بهداشت و درمان جامعه بر سر هر خانواده ایرانی در اقصی نقاط کشور گسترانیده شود.

برنامه پزشک خانواده سابقه دو دهه‌ای در ایران دارد؛ به‌طوری که از ابتدای دهه 80 در کشور شروع شد و اکنون در تمام روستاها و شهرهای زیر 20 هزار نفر جمعیت اجرایی شده است. بخش شهری این برنامه نیز از سال 91 در دو استان فارس و مازندران به‌صورت آزمایشی شروع شد.

کشورهای پیشرو در برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع توانسته‌اند با رویکرد سلامت‌نگر، کل‌نگر و توجه به همه ابعاد سلامتی و ریشه‌یابی علل بیماری در روش و محیط زندگی و نیز تشخیص و درمان به‌‌موقع همراه با کاهش پرداخت مستقیم از جیب مردم، ضمن ارتقای سلامتی فرد، خانواده و اجتماع، با هزینه‌کرد کارا و اثربخش منابع، منجر به عدالت در سلامت و درنهایت ارتقای رضایت مردم شوند.

   اجرای برنامه سلامت خانواده در 57 شهر از ابتدای اردیبهشت

وزیر بهداشت با اشاره به آغاز به‌کار برنامه سلامت خانواده در 57 شهر کشور از ابتدای اردیبهشت‌ماه امسال، اولویت اجرای این برنامه را مناطق محروم کشور عنوان کرد.

بهرام عین‌اللهی با اشاره به اجرای برنامه سلامت خانواده به‌عنوان یکی از اولویت‌های وزارت بهداشت در سال جاری، رویکرد مهم این برنامه را تقویت اقدامات پیشگیرانه و حفظ سلامت مردم خواند که با مشارکت گروه‌های گسترده و توانمند، در بستر شبکه بهداشت و درمان کشور دنبال می‌شود.

وی عملکرد مراقبان سلامت را که در مناطق شهری به‌عنوان اعضای گروه‌های سلامت خانواده خدمت ارائه می‌کنند، مشابه خدمات بهورزان در مناطق روستایی عنوان کرد و گفت: تیم‌های سلامت با پایش فعالانه جمعیت زیر پوشش، سلامت آن‌ها را به‌طور منظم پیگیری می‌کنند و می‌کوشند با آگاه‌سازی افراد از وضعیت سلامت خود، از بروز مشکلات ناشی از بیماری‌ها در افراد، پیشگیری کنند.

   مراقب سلامت در خط مقدم پزشکی خانواده

وزیر بهداشت خاطرنشان کرد: عضو دیگر تیم سلامت، پزشک خانواده است؛ همچنین پزشک خانواده درصورت نیاز به خدمات تخصصی، فرد را به پزشک متخصص به‌عنوان سطح دو خدمات ارجاع می‌دهد و در این مرحله اطلاعات مربوط به وضعیت سلامت بیمار و فرآیندهای درمانی او در پرونده الکترونیکی را در اختیار پزشک متخصص قرار می‌دهد.

مراقب سلامت درصورت تشخیص بیماری، فرد بیمار و نیازمند مراقبت را به پزشک خانواده به‌عنوان سطح یک خدمات ارجاع می‌دهد تا به‌صورت رایگان معاینه و درمان شود. با توجه به اجرای طرح پزشک خانواده، موضوع تأمین پزشکان مورد نیاز اجرای طرح و درنظر گرفتن مشوق‌هایی برای ایجاد انگیزه و مشارکت مطلوب پزشکان در اجرای آن، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

معاون درمان وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در پاسخ به این پرسش که «در طرح پزشک خانواده بیماران چگونه تحت درمان قرار می‌گیرند؟»، گفت: پزشک خانواده سه سطح دارد؛ سطح یک مربوط به بهداشت و بقیه مربوط به درمان است.

سعید کریمی ادامه داد: سطح یک در شهرهای زیر 20 هزار نفر جمعیت، مناطق عشایری و برای مددجویان کمیته امداد و بهزیستی برقرار شده است؛ از ابتدای دی‌ماه سال گذشته شروع و اکنون تقریباً تکمیل شده است.

معاون درمان وزیر بهداشت خاطرنشان کرد: در سطح دو که مربوط به بیمارستان‌ها است، در تمام مراکز نظام ارجاع مشخص شده تا در هر رشته‌ای، از مرکزی که می‌خواهد از سطح یک به سطح دو ارجاع داده شود، از چه مسیری صورت گیرد و تخصص‌ها مشخص شده است.

کریمی افزود: سامانه‌ها هوشمند و تمام‌الکترونیک شده و در این سامانه امکان نسخه‌نویسی، شرح حال، بارگذاری رادیولوژی و اقدامات پاراکلینیکی مشخص شده است.

وی متذکر شد: وقتی در سطح یک بیمار را ویزیت کردند، به سطح دو ارجاع داده می‌شود و در سطح دو که بیمارستان است، وضعیت بیمار را بررسی می‌کنند و به محض اینکه نسخه‌پیچی شد، بازخورد برای پزشک ارسال می‌شود.

   وزارت بهداشت برنامه اجرایی پزشک خانواده را اعلام نکرده است

وزیر اسبق بهداشت نیز درباره «اجرای طرح پزشک خانواده» بیان کرد: هنوز وزارت بهداشت به‌طور رسمی برنامه خود را درخصوص اجرای طرح پزشک خانواده اعلام نکرده و دستورالعملی ندیدیم.

کامران باقری‌لنکرانی ادامه داد: اطلاع داریم که پیش‌نویسی تهیه شده و تجارب قبلی به‌خصوص مربوط به اجرای طرح در استان‌های فارس و مازندران را جمع آوری کرده‌اند، اما آنچه می‌توان گفت این است که ما با یک شرایط متفاوت با گذشته روبه‌رو هستیم.

   اکنون سطح سواد کشور بالا رفته و با بیماری‌های پیچیده‌تری روبه‌رو هستیم

وزیر اسبق بهداشت گفت: در زمانی که شبکه می‌خواست تشکیل شود، این کاملاً قابل قبول بود که بهورز آن زمان حتی دیپلم هم نداشته باشد. بهورزان نسل اول ما فاقد دیپلم بودند، اما اکنون سطح سواد کشور بالا رفته و با بیماری‌های پیچیده‌تری روبه‌رو هستیم.

باقری‌لنکرانی متذکر شد:‌ توقعات مردم بیشتر است؛ بنابراین شبکه ما اگر بخواهد به کارکرد خود ادامه دهد، باید روز آمد شود و بتواند پاسخگوی این نیازها باشد.

وی یادآور شد: روزآمدی یعنی اینکه باید از نیروهای تخصصی‌تر استفاده کنیم تا به نتایج بهتری برسیم.

مدیرکل اقتصاد و درمان سازمان نظام پزشکی نیز درخصوص مشکلات پزشک خانواده شهری اظهار کرد: پزشک خانواده و نظام ارجاع یک بحث بسیار جامع و کلی است که در چارچوب سیاست‌های کلی هر نظام سلامت و کشوری وجود دارد.

آرش انیسیان افزود: کشورهایی که در نظام ارجاع و پزشک خانواده تجربه موفقی داشته‌اند، یک مشوق اصلی برای گیرنده خدمت تعریف کرده‌اند. گیرندگان خدمت درصورتی می‌توانستند از پوشش بیمه‌ای استفاده کنند که صرفاً از طریق نظام ارجاع، مراجعه کرده باشند.

مدیرکل اقتصاد و درمان سازمان نظام پزشکی گفت: نظام پزشکی و درمان کشور ما نظام لیبرال و آزادی بوده و بیمار می‌توانست به هر پزشکی که تمایل داشت، مراجعه کند؛ اما در کشورهای موفق به این شکل نیست و افراد برای هر بیماری ابتدا باید به پزشک خانواده مراجعه کنند و پزشک خانواده هم براساس پروتکل‌ها بیمار را ارجاع می‌دهد.

انیسیان اجرای برنامه پزشک خانواده را در کارآیی و اثربخشی نظام سلامت مؤثر دانست و اظهار کرد: محور تمام برنامه‌های موفق نظام ارجاع، بخش خصوصی است و نظام پزشکی‌ها هم اساسی‌ترین نقش را در قالب انجمن‌ها و آموزش پزشکان دارند.

   ساختار فرهنگی نظام سلامت پذیرای پزشک خانواده نیست

وی با بیان اینکه اداره کل پزشک خانواده در کشور ما نقش فعالی را در پیشبرد اهداف پزشک خانواده ایفا کرده، گفت: ساختار فرهنگی نظام سلامت پذیرای پزشک خانواده نیست؛ به‌طوری که اگر به یک بیمار شهری بگوییم که حق ندارد خدمات مورد نیازش را خارج از نظام ارجاع دریافت کند، ممکن است در شهر شورش شود؛ به‌دلیل اینکه ما این حق انتخاب را سال‌های سال به مردم داده‌ایم و حالا می‌خواهیم این حق را از آن‌ها بگیریم.

   بودجه و منابع مالی و تجهیزاتی باید اقتصادی و بهینه استفاده شوند

مدیرکل اقتصاد و درمان سازمان نظام پزشکی متذکر شد: بودجه و منابع مالی و تجهیزاتی همیشه محدود است و باید اقتصادی و بهینه استفاده شوند؛ بنابراین اگر بر مبنای نیاز برنامه‌ریزی نکنیم و با گشاده‌دستی هزینه کنیم، کم خواهیم آورد؛ کما اینکه اتفاقاتی که الان در نظام سلامت می‌افتد، همین است. گشاده‌دستی‌های بی‌مورد و تنگ‌نظری‌ها و سیاست‌های انقباضی غیر ضروری و اجباری.

وی با بیان اینکه نظام ارجاع مدل‌های مختلفی دارد، تأکید کرد: هیچ لزومی ندارد که بیمار حتماً یک پزشک مشخص داشته باشد و می‌توان انتخاب پزشک متخصص را آزاد گذاشت.

رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی سلامت وزارت بهداشت نیز با بیان اینکه مقدمات پزشک خانواده فراهم نیست و برنامه دقیقی هم برای پیاده‌سازی این طرح نداریم، گفت: اجرای برنامه پزشک خانواده به مقدمات فرهنگی و تشکیلاتی و مالی نیاز دارد و اگر این برنامه راه بیفتد، همه از آن انتقاد خواهند کرد.

علی‌اکبر حق‌دوست افزود: سیستمی که مردم در آن محدودیت‌های جدی نسبت به دسترسی خدمات پیدا کنند، با نظام پزشک خانواده ناهمخوان است و قطعاً مردم نارضایتی پیدا خواهند کرد و به تبع وقتی نمایندگان مجلس این نارضایتی را ببینند، دیگر حمایت نخواهند کرد.

   ابهام در پرداخت‌ها با کم‌اقبالی بیمه‌ها و بخش خصوصی روبه‌رو می‌شود

رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی سلامت وزارت بهداشت اظهار کرد: وقتی عدم قطعیت‌ پرداخت‌ها از ماه به سال تغییر می‌کند، مسلماً بخش خصوصی و بیمه‌ها هم استقبالی نخواهند کرد.

وی گفت: ما درخصوص پزشک خانواده نه یک برنامه منسجم و بودجه پایدار داریم که همه ذینفعان را در بر گرفته باشد و نه مقدمات فرهنگی و تشکیلاتی و اقتصادی آن را فراهم کرده‌ایم.

حق‌دوست تصریح کرد: متأسفانه قیمت نسخه‌ها خیلی بالا رفته و بسیاری از داروها از پوشش بیمه‌ای خارج شده‌اند؛ از طرفی پزشکان عمومی هم موقعیت اجتماعی و درآمدی بالایی ندارند که با این شرایط و قوانین و مقررات موجود نمی‌توان برنامه پزشک خانواده را اجرایی کرد.

حالا که طرح پزشک خانواده در نقاط مختلف کشور به مرحله اجرا درآمده، باید با برنامه‌ریزی منسجم و تأمین امکانات سخت‌افزاری همچون پزشک و پیراپزشکان مورد نیاز، مسیر خدمت‌رسانی و تأمین نیاز درمانی بیماران را تسهیل کند تا مردم هنگام ابتلا به بیماری دغدغه مکان و چگونگی ویزیت خود را نداشته باشند.