همه دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون امروزه الکترونیکی است و استفاده از آن نیازی به پس‌زمینه دانش پزشکی ندارد و با بستن به دور بازو میزان فشارخون را نشان می‌دهد. عدد بالا یا همان فشار خون سیستولی (عدد اول) در اندازه‌گیری فشار خون معادل فشاری است که در انقباض قلب هنگام ورود خون به سرخرگ‌ها وارد می‌شود و عدد دوم یا عدد پایین در واقع فشارخون دیاستولی و بیانگر فشار حداقلی است که هنگام استراحت قلب خون به دیواره شریان‌ها وارد می‌کند.

فشار خون کمتر یا مساوی با 80/120 در بالغین نرمال تلقی می‌شود. فشار سیستولی بالاتر از ١٢٠ و یا فشار دیاستولی بالاتر از ٨٠ فشارخون بالا شناخته می‌شود.

فشار خون برای گردش خون در رگ‌ها ضروری است. گاهی به دلایلی مانند استرس و تغذیه نامناسب فشار خون از حد نرمال بالاتر می‌رود؛ و علائمی مانند سردرد و سرگیجه و تنگی نفس ایجاد می‌کند. ولی ازآنجایی‌که در بسیاری از موارد بیمار از مشکل خود ابراز بی‌اطلاعی می‌کند و علائمی ایجاد نمی‌شود تا اینکه عارضه سکته قلبی و مغزی ناگهانی بروز می‌کند به همین دلیل به آن «قاتل خاموش» گفته می‌شود.

برای رسیدن به جواب سؤالات خود در خصوص سلامت خون و جلوگیری از بیماری‌های مرتبط با خون اعم از غلظت خون، کم‌خونی، فشار خون بالا و غیره با یک فوق‌تخصص خون و سرطان بالینی گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

محمد عباسی اظهار کرد: دستگاه گردش خون هم مانند همه ارگان‌های بدن یعنی مغز، قلب، ریه، کلیه و... یک ارگان است بنابراین هر چیزی که برای بهداشت سالم بدن نیاز است برای خون نیز لازم است.

وی ادامه داد: 60درصد خون از پلاسما و باقی‌مانده از گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز تشکیل می‌شود. افزایش تعداد مطلق گلبول‌های قرمز در واحد حجم را در اصطلاح، غلظت خون (پلی‌سیتمی) می‌گویند ممکن است این غلظت خون دروغین یا راستین باشد که در جوانان بسیار شایع است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه افزایش غلظت خون به دو عامل بستگی دارد گفت: علت نخست اینکه گاهی مغز استخوان بدون هیچ محرکی از بیرون، خودبه‌خود شروع به تولید بیش از حد گلبول قرمز می‌کند که افزایش غلظت اولیه نامیده می‌‌شود.

عباسی عنوان کرد: علت دوم به غلظت خون ثانویه معروف است، زمانی که یک محرک خارجی اکسیژن‌رسانی مناسب و درست به قسمت‌های مختلف بدن را مختل کند، هورمون اریتروپویتین که ترشح آن از کلیه است، منجر می‌شود که مغز استخوان تعداد گلبول قرمز بیشتری تولید کند تا این کمبود اکسیژن‌رسانی جبران شود.

وی با ابراز اینکه اگر حجم پلاسمای بدن کم شود به‌صورت نسبی تعداد گلبول‌های قرمز افزایش پیدا می‌کند افزود: افرادی که دچار گرمازدگی و اسهال شده یا افرادی که استرس داشته و مرتب نفس‌نفس می‌زنند (از طریق بخار شدن مایعات داخل بدن و تنفس) حجم پلاسمای خونشان کاهش می‌یابد. ممکن است این امر به‌صورت کاذب داخل آزمایش خون مشاهده شود و هموگلوبین خون (غلظت خون) را بالاتر از حد طبیعی نشان دهد که شرح حال بیمار برای تشخیص درست آن بسیار کمک می‌کند.

این فوق تخصص خون و سرطان بالینی یکی از علت‌های اصلی غلظت خون حقیقی را «مصرف سیگار و استفاده از سایر دخانیات مثل قلیان» عنوان کرد و گفت: سیگار موجب می‌شود سطح اکسیژن خون پایین بیاید، در این حالت تعداد گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد تا بدن بتواند جذب اکسیژن از ریه‌ها را افزایش داده و میزان اکسیژن نهایی که در گردش خون مؤثر است را به میزان مناسب برساند.

عباسی اذعان کرد: زندگی در مناطق مرتفع نیز از دیگر علل غلظت خون است چون اکسیژن هوا کمتر است خون غلیظ‌تر می‌شود تا بتواند اکسیژن بیشتری از هوا جذب کند.

وی گفت: بیماری‌های مزمن ریوی مانند آسم و برخی بیماری‌های مادرزادی از علل غلظت خون است. به هر میزان که اکسیژن بدن پایین بیاید تعداد گلبول‌های قرمز افزایش خواهد یافت، گاهی اوقات وقتی میزان اکسیژن خون کم می‌شود از کلیه‌ها ماده‌ای به نام «اریتروپوئیتین» آزاد می‌شود و بر روی مغز استخوان اثر می‌گذارد تا موجب افزایش تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز شود.

وی با اشاره به اینکه کلیه‌ها سنسور اکسیژن دارند و مرتب آن را چک می‌کنند گفت: مثلاً فردی که تیر خورده، فشار خونش بر اثر خونریزی کاهش یافته، خون به کلیه‌ها نمی‌رسد، کلیه‌ها دچار کمبود اکسیژن می‌شوند و چندین کار انجام می‌دهند. یکی از این اقدامات آزادسازی اریتروپوئیتین است که موجب می‌شود مغز استخوان سریعاً گلبول قرمز تولید کند تا گلبول‌های قرمز از دست رفته جبران شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه افزود: تنگی شریان کلیه، کیست‌های موجود در کلیه، میوم‌های رحمی و توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم کبد باعث آزاد شدن اریتروپوئیتین شده و غلظت خون را افزایش می‌دهند.

عباسی عنوان کرد: سه مؤلفه در بین اهالی استان همدان باعث افزایش غلظت خون می‌شود، نخست زندگی در ارتفاعات که چاره‌ای برای آن وجود ندارد؛ بنابراین خون یک همدانی غلیظ‌تر از فردیست که ساکن اهواز است. دوم، استعمال سیگار و سوم افزایش غلظت خون دروغین که در بین جوانان شایع است.

وی خاطرنشان کرد: به‌ندرت پیش می‌آید که با افزایش غلظت خون، بیماری خطرناکی وجود داشته باشد. به هر علتی که غلظت خون افزایش یابد شدت جریان خون کاهش می‌یابد زیرا میزان روان بودن خون کمتر می‌شود و شدت جریان خون کاهش یافته و موجب سرگیجه، سردرد، تاری دید، وزوز گوش، خستگی زودرس، تنگی‌نفس شده و فرد احساس می‌کند سرش روی هوا است و همیشه این احساس را دارد. این مشکل در بین سیگاری‌ها بسیار شایع است.

این فوق تخصص سرطان بالینی اشاره کرد: به‌صورت فیزیولوژیک در همه افراد شب‌هنگام خواب تعداد تنفس‌ها کم می‌شود اما در افراد چاق این اتفاق بیشتر رخ می‌دهد. در حقیقت میزان افزایش خون آن‌ها به‌شدت کاهش یافته و باعث غلظت و افت اکسیژن خون می‌شود و صبح هنگام بیداری دچار خستگی، سردرد، کوفتگی و خواب‌آلودگی شده و عملکرد و کارآیی فرد طی روز به‌شدت کاهش می‌یابد.

عباسی خاطرنشان کرد: افزایش وزن، موضوع نادری در جامعه نیست؛ از هر دو نفر یک نفر افزایش وزن دارد بنابراین لازم است افراد بر روی بهداشت تغذیه خود بیشتر دقت کنند.

*اهدای خون بهترین درمان غلظت خون

وی اظهار کرد: به هر علتی که فرد غلظت خون داشته باشد بهترین درمان اهدای خون است مگر اینکه سیستم انتقال خون تشخیص دهد که فرد نمی‌تواند خون اهدا کند که با مراجعه به درمانگاه‌ها و اورژانس بیمارستان‌ها می‌تواند فصد خون داشته باشد. چندین نوبت که خون فصد شود میزان آهن کلیه بدن کم خواهد شد.

وی اشاره کرد: یکی از موارد بسیار مهم برای ساخت گلبول‌های قرمز وجود آهن است زمانی که آهنی وجود نداشته باشد گلبول‌هایی ساخته نمی‌شود و دیگر خونی غلیظ نمی‌شود.

این فوق تخصص خون تأکید کرد: افرادی که خون خود را اهدا می‌کنند یا فصد می‌کنند برای کاهش غلظت خون مطلقا نباید ترکیبات آهن استفاده کنند زیرا همه اقدامات صورت گرفته بی نتیجه می‌ماند.

عباسی اشاره کرد: خیلی از خانواده‌ها هنگام مراجعه به پزشک از غلظت خون نگران هستند. به آن‌ها می‌گوییم مسئله مهمی نیست و نیاز به مصرف داروی خاصی ندارد؛ بهترین کار اهدای خون است. با این کار غلطت خون خود را به حد طبیعی برسانند.

**اگر انتقال خون نباشد عملاً پزشکی مدرن معنا ندارد

وی در خصوص اهمیت اهدای خون با بیان اینکه در تمامی جراحی‌هایی که انجام می‌شود و همچنین در تمامی حوادث و اتفاقاتی که رخ می‌دهد ما نیاز به خون داریم افزود: اگر انتقال خون ایران در زمان جنگ با رژیم بعث فعال نبود، در برخی موارد دچار مشکل می‌شدیم زیرا مجروحانی که به اتاق عمل منتقل می‌شدند نیازمند خون بودند، یا به مجروحی که خون از دست داده باید خون تزریق می‌شد تا جایگزین خون از دست داده شده، شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان اشاره کرد: درمان برخی از بیماری‌ها بدون وجود خون معنا ندارد مثل انواع سرطان‌های خون و به میزان کمتر سایر سرطان‌ها. پس در طب امروزی جراحی بدون وجود سازمان انتقال خون معنا ندارد. افراد تصور نکنند این اتفاقات همیشه برای همسایه می‌افتد؛ برای هر یک از ما ممکن است اتفاقی حادث شود، به نظر من همه مردم باید در این کار خداپسندانه شرکت کنند.

عباسی تصریح کرد: تمامی افراد زیر 60 سال خانم‌ها سالی یک بار و آقایان سالی دو بار می‌توانند خون اهدا کنند، اهدا کردن خون هیچ جایگزینی ندارد مثلاً اگر داروی x برای بیماری تجویز شود در صورت نبود دارو، داروی y جایگزین می‌شود اما اگر خون پیدا نشود جایگزینی در کار نیست.

**مواظب قاتل خاموش باشیم

به گفته وی، افزایش فشار خون را اصطلاحاً قاتل خاموش می‌گویند که در گذر زمان موجب تصلب و تنگی شرایین می‌شود و در نهایتاً سکته‌های قلبی، مغزی، نارسایی کلیه و تنگی شریان‌های پا و دست را در پی دارد.

این فوق تخصص خون و سرطان مهم‌ترین علت نارسایی کلیه در کشوری مثل ایران را فشارخون بالا عنوان کرد و گفت: مردم ممکن است برای خریدن لباس، کفش یا زیورآلات راحت هزینه کنند اما برای اموری که ممکن است برای سلامتی مهم باشد به‌راحتی هزینه نمی‌کنند. مثلاً دستگاه فشار خون امروزه نیازی به پس‌زمینه دانش پزشکی ندارد. همه دستگاه‌ها الکترونیکی است.

عباسی در خصوص راهکارهای درمان فشار خون بالا گفت: به همه مردم توصیه می‌شود روزی حداقل نیم ساعت در پایان روز که هنوز آفتاب در آسمان است پیاده‌روی کنند. همچنین رژیم غذایی مدیترانه‌ای که حاوی روغن زیتون، غلات، ماهی و میگو هست را برگزینند، از مصرف فست‌فودها، گوشت‌های فرآوری‌شده، کنسروها اجتناب و تا می‌توانند سبزیجات مصرف کنند.

وی ادامه داد: افراد از مواد شیمیایی هرچقدر که می‌توانند حذر کنند این مواد شیمیایی از یک لاک ناخن، رژ لب، رنگ مو تا سموم‌هایی که برای سمپاشی باغ‌ها و ضدعفونی اماکن استفاده می‌شود ممکن است منتقل شود. همچنین افرادی که از نظر شغلی با مواد شیمیایی مانند نفت و مشتقات نفتی در تماس هستند نهایت مقررات بهداشتی را انجام دهند.

وی تأکید کرد: درگذشته عنوان می‌شد کشیدن قلیون معادل کشیدن 200 نسخ سیگار است اما در مطالعات جدید اعلام شده معادل 100 نخ سیگار است. عصرهای جمعه در مسیر گنجنامه می‌بینم خانواده‌ها ردیف به ردیف نشسته و قلیون می‌کشند، این فاجعه است. متأسفانه مصرف قلیون در جامعه مد شده که اکنون عوارض مصرف آن را متوجه نمی‌شوند.

وی اشاره کرد: در بین بیماران وقتی با افراد سیگاری مواجه می‌شوم با جویا شدن شغل بیمار درآمد یک نصف روز او را می‌پرسم و توصیه می‌کنم که آن را به شما می‌دهم به شرطی که در مطب من حاضر باشید و ملاحظه کنید افرادی که سیگار می‌کشند اکنون به انواع و اقسام سرطان‌ها در سنین 45 تا 50 سالگی مبتلا شده‌اند. در روزهایی که تازه می‌خواهند از زندگی خود لذت ببرند علاوه بر خود یک خانواده و حتی یک ایل و طایفه به عذاب می‌افتد.

*کم‌خونی شایع‌ترین بیماری خونی

این عضو هیئت علمی دانشگاه در پاسخ به این سؤال که شایع‌ترین بیماری خونی چیست؟ اشاره کرد: در تمامی نقاط دنیا ازجمله همدان شایع‌تر کم‌خونی بسیار شایع است و گروه در معرض این اتفاق خانم‌ها و کودکان در سن رشد هستند.

عباسی افزود: کودکان 6 تا هفت برابر شرایط فیزیولوژیک احتیاج به آهن دارند و خانم‌ها به علت عادت ماهیانه در معرض کمبود آهن و به‌دنبال آن کم‌خونی هستند.

وی اشاره کرد: به‌ندرت پیش‌آمده از خانمی در سنین بارداری آزمایش گرفته شود و کمبود آهن نداشته باشد؛ ازجمله عوارض آن اضطراب، بی‌خوابی، اختلال در حافظه، خستگی زودرس و پای بی‌قرار است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: خانم‌ها بعد از یائسگی و آقایان در کلیه سنین نباید کم‌خون شوند، کم‌خونی در این افراد مانند افزایش غلظت خون است.

عباسی تصریح کرد: برای درمان کم‌خونی در کشورهای دنیا تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته، بیشترین تحقیقات در کشور سوئد انجام شده که با غنی‌سازی آرد با آهن میزان کم‌خونی خانم‌ها خیلی کمتر شده، ممکن است یک درصد افراد جامعه بدنشان جذب آهن بالایی داشته باشند و از غنی‌سازی آرد با آهن متضرر شوند که دولت در کشور سوئد به‌صورت قانونی از تمام افراد در دوران نوجوانی تست ذخایر آهن می‌گیرد که در صورت قرار گرفتن در بین افراد دارای جذب آهن از نان‌های غنی‌شده با آهن استفاده نکنند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌شود برای جبران فقر آهن این پیشنهاد را به دولت ایران برای اجرا داد؟ گفت: قبلاً بیماری گواتر (یعنی بزرگی غده تیروئید) در ایران خیلی شایع بود، علت این بود که غده تیروئید بزرگ‌تر می‌شود تا بتواند «ید» بیشتری دریافت کند و آن را در یک سطح قابل قبول نگه دارد.

وی افزود: بعد از اینکه اواسط دهه 1360 دولت تصمیم می‌گیرد، آردها حتماً باید با «ید» غنی‌سازی شوند بیماری گواتر بسیار کمتر شد. قطعاً دولت ایران نیز خواهان این موضوع است همانگونه که آرد باید با یُد غنی‌سازی شود با آهن نیز غنی‌سازی شود زیرا پیشگیری بهتر از درمان است و زمانی که به مرحله درمان می‌رسد هزینه‌های بیشتری به دولت متحمل می‌شود.

این فوق تخصص خون و سرطان اظهار کرد: الآن اگر یارانه دولتی در حیطه پزشکی لحاظ نمی‌شد امکان نداشت فردی بتواند در ایران به‌دنبال درمان بیماری باشد به طور مثال قرص استامینوفن خارج از کشور یک یورو حدود 50 هزار تومان است، مسلماً هیچ کس توانایی خرید این دارو که نیاز به نسخه ندارد با این نرخ به تعداد مکرر را ندارد. قیمت سایر داروها که سر به فلک می‌زند، یا ویزیت یک فوق تخصص در آمریکا 200 دلار و در انگلستان 500 پوند است ولی در ایران اینگونه نیست و دولت با تخصیص یارانه به مردم کمک می‌کند، پس دولت ایران نیز دوست دارد از دولت سوئد الگوبرداری کند اما اگر این اتفاق نمی‌افتد احتمالاً توانایی چک کردن افراد از نظر اینکه جذب آهن بالا دارند یا خیر را ندارد اما در حال حاضر دولت به تمامی مدارس دخترانه قرص رایگان آهن می‌دهد تا استفاده کنند.

عباسی اذعان کرد: قرص‌های آهن ایرانی و خارجی بر یکدیگر ارجحیت و با یکدیگر هیچ فرقی ندارند. به خانواده‌های دارای دختر جوان توصیه می‌شود حتماً از لحاظ کمبود آهن بررسی کامل انجام دهند و در صورت نیاز از قرص آهن استفاده کنند.

به‌صورت کلی می‌توان گفت غلظت خون بیماری شایع است که می‌تواند به‌صورت کاذب ظهور کند. با انجام آزمایش اریتروپوئیتین به‌راحتی این موضوع قابل تشخیص است که شایع‌ترین علل بروز آن استعمال دخانیات، زندگی در ارتفاعات، رعایت نکردن رژیم تغذیه مناسب است.

همچنین اهدای خون بهترین درمان غلظت خون است و اساساً پزشک مدرن بدون انتقال خون معنا ندارد. اگر فکر کنیم همیشه اتفاقاً ناگوار، بیماری و حتی حوادث طبیعی برای دیگران رخ می‌دهد و ما مبرا از این موضوع هستیم هیچ تضمینی وجود ندارد زیرا درمان اصلی برخی بیماری‌ها مانند سرطان خون و دیگر سرطان‌ها استفاده از خون است.

کم‌خونی شایع‌ترین بیماری خونی در بین مردم جهان است که دولت سوئد برای پیشگیری از آن آرد مصرفی در این کشور را با آهن غنی می‌کند. در ایران برای نوجوانان در مدارس قرص آهن به‌صورت رایگان توزیع می‌شود. لازم است خانواده‌های دارای دختران جوان مصرف قرص آهن را در برنامه خود با این توصیه که قرص آهن خارجی هیچ ارجحیتی در برابر قرص آهن ایرانی ندارد، قرار دهند.

متأسفانه مصرف قلیان در بین خانواده‌های ایرانی مد شده که خود آبستن بروز انواع سرطان‌ها در سنین 45 تا 50 سالگی است، لازم است افراد به جای استفاده از قلیان پیاده‌روی را در برنامه روزانه خود قرار دهند که پیاده‌روی در ساعات انتهایی روز که آفتاب در آسمان هست توصیه می‌شود.