این روزها که واژه‌هایی چون فشار اقتصادی و خستگی روانی به بخشی از زیست روزمره ما بدل شده‌اند، گاهی یک کار ساده، یک تصمیم کوچک، یا نذری بی‌صدا می‌تواند معجزه‌ای خاموش در دل خانواده بیافریند.
یکی از محله‌های قدیمی جنوب شهر. دختر نوجوانی هر جمعه چند عدد شکلات را با روبان‌های رنگی در کیسه‌ای کوچک می‌گذارد و راهی پارک می‌شود تا لبخند را به کودکان محله هدیه دهد. نذرش همین است. ساده، اما از سر عشق. مادرش می‌گوید: «از وقتی این کار را شروع کرده، حال و هوای خانه‌مان عوض شده. بیشتر با هم حرف می‌زنیم، بیشتر می‌خندیم.»
نذرهای کوچک نه‌تنها بخش مؤثری از زیست دینی هستند، بلکه در ساختار روانی انسان، تأثیرات قابل‌توجهی به‌جا می‌گذارند. قرآن کریم، نذر را ویژگی انسان‌های اهل وفا و اهل معنا معرفی می‌کند:
«یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا»
(سوره انسان، آیه 7)
و در روایت نورانی امام علی(ع) آمده است:
«نِعْمَ العَونُ عَلی إصلاحِ النَّفْسِ النُّذورُ»
(غررالحکم، حدیث 9595)
«نذر، یاوری نیکو برای اصلاح نفس است.»
اما نذرهای کوچک چه کارکردی در سلامت روان دارند؟ و چگونه می‌توانند موجب انس خانوادگی شوند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، با روان‌شناس سلامت گفت‌وگو کرده‌ایم.
*نذرهای کوچک، ابزار معنوی برای تنظیم روانی در جهان پراضطراب امروز
دکتر راحیل شمسایی، معتقد است در روزگاری که افراد با استرس‌های روزمره، اضطراب‌های مزمن و احساس بی‌معنایی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نذرهای کوچک و ساده می‌توانند تأثیر چشمگیری در آرامش روانی داشته باشند.
او می‌گوید: نذر چه کوچک باشد و چه بزرگ، هر چیزی که باعث شود ما به یک منبع الهی متصل شویم و خیری را به انسان دیگری برسانیم، موجب کاهش اضطراب، افزایش آرامش روانی و ایجاد نشاط می‌شود. در کنار این‌ها، نذر ارتباطات ما را هم بهبود می‌دهد. کسی که پیش‌تر فقط با مادرش دعوا می‌کرده، وقتی در یک نذر ساده شرکت می‌کند، با همان مادر یک فعالیت مشترک پیدا می‌کند؛ حتی اگر آن فعالیت چیزی مثل دوختن یک گلدوزی یا آماده‌کردن شربت باشد.
این روان‌شناس در ادامه به نقش نذرهای خانوادگی اشاره می‌کند و آن را یکی از مصادیق فعالیت‌های مشترک تقویت‌کننده‌ دلبستگی در نظام عاطفی خانواده می‌داند: هر چیزی که موجب یک فعالیت مشترک در خانه شود، فرقی ندارد که کار بزرگ یا کوچک باشد، در کاهش اضطراب، افزایش دلبستگی و شکل‌گیری گفت‌وگوهای سالم کمک‌کننده است. بچه وقتی ببیند در کنار مادرش دارد شربت درست می‌کند، یا چسب می‌زند، یا ظرف‌ها را می‌شوید، احساس مشارکت و هدف مشترک پیدا می‌کند. این فعالیت‌های جمعی درون خانه بسیار مهم و مفیدند.»
*نذرهایی در دسترس، نذرهایی برای حال خوب
شمسایی تأکید می‌کند که تصور رایج از نذر باید اصلاح شود: نذر فقط غذا یا چیزی خوردنی نیست. نذر می‌تواند یک لبخند ساده باشد. می‌تواند یک آب‌نبات چوبی باشد که به بچه‌های کوچک داده می‌شود. می‌تواند کتابی باشد که هدیه داده می‌شود. مهم نیست ارزش مالی نذر چقدر باشد، مهم این است که از دل برآید، برای رضای خدا باشد و به حال خوب من و دیگری منجر شود. نذری که از سر اجبار یا فشار باشد، که انسان را به لحاظ مالی یا روانی تحت فشار بگذارد، ارزش خاصی ندارد. نذر خوب، نذری است که هم فرد ناذر و هم دریافت‌کننده، در آن احساس آرامش، کرامت و شادی داشته باشند.
*نذر به‌عنوان تمرین گفت‌وگوی همدلانه در خانواده
وی بر نقش نذرهای خانوادگی در تربیت گفت‌وگومحور و شنیدن فعال در خانه نیز تأکید می‌کند: هرچقدر ارتباط ما با فرزندانمان و همسرمان بیشتر بر پایه‌ گفت‌وگو باشد، اتفاقات خوبی رخ خواهد داد. باید یاد بگیریم به حرف بچه‌ها گوش دهیم، حتی اگر ایده‌هایشان غیرمنطقی به‌نظر برسد. مثلاً اگر بچه‌ای گفت هزار پرس قیمه بدهیم، نگوییم «تو چیزی نمی‌فهمی»، بلکه تشویقش کنیم که مشارکت کرده و بعد با منطقِ متناسب با سنش با او حرف بزنیم. منطق یک کودک هفت ساله با نوجوان 14 ساله متفاوت است. گفت‌وگو باید پینگ‌پنگی باشد؛ نه اینکه فقط یکی بگوید و بقیه گوش کنند. در نذر خانوادگی، هرکس باید مسئولیتی بگیرد؛ یکی آب تهیه کند، یکی موادغذایی بخرد، یکی برگه‌های کوچک طراحی کند و مثلاً روی آن بنویسد: السلام علیک یااباعبدالله، و آن را تزئین کند.
*نذر به‌اندازه‌ وسع، برای حال خوبِ خود و دیگران
این روان‌شناس در پایان گفت‌وگو توصیه‌ای عملی برای خانواده‌ها دارد: ما باید یاد بگیریم که هرکس با توجه به وسع خود، می‌تواند نذر کند. نذر فقط برای ثروتمندان نیست. اتفاقاً نذرهای ساده، در دسترس و بی‌ادعا بیشترین تأثیر را دارند. حتی نوجوانی که احساس بی‌فایده بودن می‌کند، وقتی لیستی از نذرهای ممکنش بنویسد، متوجه می‌شود که چقدر کار از او برمی‌آید و چقدر می‌تواند مؤثر باشد. نذر، رابطه خانوادگی را تقویت می‌کند، روان فرد را آرام می‌سازد، و درنهایت، ما را از بی‌تفاوتی نجات می‌دهد. حتی اگر کسی بگوید؛ برای مردم غزه دستم نمی‌رسد، می‌تواند نذر کند که امروز به یک کودک ایرانی محبت کند؛ همین، یعنی کنش اجتماعی مؤمنانه.