در دهه‌های اخیر، تغییرات اقلیمی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی تبدیل شده، چالشی که با وقوع مخرب‌ترین سیل‌ها در جهان، ساختارهای زیست‌محیطی، زیست‌بوم و زیرساخت‌های اقتصادی زندگی میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، اما آنچه اهمیت دارد، مقابله و مدیریت آن برای کاهش خسارات است.
سیل و سیلاب‌ها به گواه رخدادهای هولناک در طبیعت، یکی از فاجعه‌بارترین بلایای طبیعی است که تاکنون میلیون‌ها انسان را به کام مرگ کشیده و زیست‌بوم‌های بسیاری از افراد را تخریب کرده، سیل زمانی رخ می‌دهد که میزان بارندگی یا ذوب برف از ظرفیت خاک، رودخانه‌ها و کانال‌های انتقال آب بیشتر شود، در چنین شرایطی رواناب‌های سطحی افزایش یافته و سبب جاری شدن حجم زیادی از آب در دشت‌ها و مناطق مسکونی می‌شود، در کنار عوامل طبیعی، فعالیت‌های انسانی نیز بر شدت و تکرار سیلاب‌ها اثرگذار است. تغییر اقلیم به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیر قابل توجهی بر شدت و فرکانس سیلاب‌ها و بلایای طبیعی داشته و نیازمند توجه و اقدام جدی برای مدیریت و کاهش پیامدهای آن است.
با توجه به گستردگی سیلاب‌ها، شاهد آن هستیم که این فاجعه طبیعی ابعاد مختلفی از زندگی انسان‌ها و سایر جانداران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به کلی می‌تواند محیط زیست منطقه را تخریب کرده، اقتصاد را نابود ساخته و جوامع پیشرفته را در مدت زمان کوتاهی به کلی از بین ببرد، اما اجرای طرح‌های آبخیزداری با معرفی سیستم‌های هشداردهنده سیل، ساخت سازه‌ها با ارتفاع بالاتر از سطح سیل، مقابله با تغییرات اقلیم، حفاظت از تالاب‌ها و معرفی گیاهان و درختان در مهار سیل، ایجاد موانع در مسیر سیلاب‌ها روش‌هایی برای کاهش خسارت‌های ناشی از سیل و مدیریت آن به‌عنوان منابع آبی آینده است.
*مهار سیلاب‌ها با جانمایی صحیح سازه‌های آبخیزداری
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینکه سیلاب و باران‌های سیل‌آسا ازجمله بلایای طبیعی است که نتیجه‌ای جز فرسایش خاک و کاهش محصولات کشاورزی ندارد، اما با اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌توان مانع این اثرات مخرب شد، افزود: برخی از طرح‌های آبخیزداری تنها برای آبراهه‌های کوچک و مسیل‌هایی که احتمال وقوع سیل وجود دارد و بندهای کوچک سنگی- ملاتی با ارتفاع دو متری بر روی آن‌ها احداث می‌شود که سرعت سیلاب را کاهش داده و از فرسایش خاک جلوگیری کند.
محمدعلی کاظمی، اجرای طرح‌های آبخیزداری با هدف حفاظت از آب، خاک، کنترل سیلاب و استحصال روان‌آب‌های سطحی برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و پیشگیری از خسارت سیل به تأسیسات زیربنایی، مناطق مسکونی، باغات، مزارع کشاورزی و قنوات و چاه‌ها دانست و گفت: یکی از راهکارهای اساسی برای کنترل و مهار سیلاب‌ها، تغذیه آب‌های زیرزمینی، قنات‌ها و چاه‌ها به‌عنوان پروژه‌های آبخیزداری است.
وی با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی و تخلیه سفره‌های زیرزمینی است، خاطرنشان کرد: بدون شک اجرای پروژه‌های آبخیزداری با هدف تغذیه آبخوان‌ها نه‌تنها تداوم سرعت فرونشست زمین را می‌کاهد، بلکه سبب تغذیه چاه‌ها و قنوات خواهد شد. البته طراحی و اجرای سازه‌های آبخیزداری منوط به مطالعات دقیق علمی برای جانمایی درست سازه‌ها است.
در نهایت، طی دهه‌های اخیر عواملی نظیر تغییرات اقلیم، رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی، تغییر ساختار رودهای درون شهری و از بین رفتن کارکرد طبیعی رود در عبور ایمن سیلاب، ساخت و ساز غیرمجاز در اراضی بستر، تغییر کاربری و افزایش ضریب رواناب، انسداد مجرای جریان به‌دلیل احداث سازه‌های غیراصولی سبب شده که به‌ویژه در فصل تابستان شاهد وقوع سیلاب‌های ناگهانی با خسارات جانی و مالی قابل توجه باشیم، بدون شک تأمین ایمنی کامل در برابر سیلاب انتظار واقع‌بینانه‌ای نیست، بلکه باید با آسیب‌سنجی مناسب، اقدامات مدیریتی لازم در راستای کاهش خسارات ناشی از سیلاب و سیلاب‌های شهری توسط نهادهای مرتبط با برنامه‌ریزی هماهنگ و یکپارچه به عمل آید.