استخوان یک بافت زنده است که از دولایه تشکیل شده است؛ لایه داخلی و لایه خارجی. لایه داخلی ضخیم است و از شبکه‌هایی محکم تشکیل شده که به آن نمای لانه‌زنبوری داده؛ لایه خارجی به‌صورت لایه پوشاننده‌ای روی استخوان قرار گرفته، خون‌رسانی و عصب‌رسانی از طریق این لایه میسر است.
زمانی که فضای مابین شبکه‌ها (لایه داخلی) به‌علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به‌طور کامل بزرگ شوند، فرد به پوکی‌استخوان مبتلا شده است؛ در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف شده و با کوچک‌ترین ضربه، دچار شکستگی می‌شود.
از دست‌ دادن استخوان‌ها به‌طور خاموش و بی‌سروصدا اتفاق می‌افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ‌ دادن شکستگی وجود ندارد.
در همین راستا با موضوع پوکی‌ استخوان با یکی از متخصصین این حوزه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
ایرج خسرونیا با بیان اینکه استخوان‌ها مانند یک دیوار هستند که املاح اصلی آن‌ها را پروتئین‌ها، فسفات و کلسیم تشکیل می‌دهند، ابراز کرد: درواقع این بیماری باعث می‌شود که کلسیم از استخوان‌ها برداشته شده و وارد خون شود و به‌مرور زمان استخوان‌ها از ماده کلسیم‌ خالی می‌شوند.
وی با بیان اینکه زنان یائسه به‌خصوص زنانی که یائسگی زودرس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشته‌اند و یا زنانی که دوره پریودشان غیر طبیعی است یا قطع شده در معرض خطر بیشتری هستند، خاطرنشان کرد: سوء تغذیه، سبک زندگی نامناسب، تغذیه نامناسب و وجود مایع‌های مزمن در بدن سبب بروز بیماری پوکی‌استخوان می‌شود.
این متخصص داخلی با بیان اینکه پوکی‌ استخوان در زنان به‌علت دوره ماهانه، زایمان‌های مکرر، شیردهی و اختلال هورمونی بعد از سن 50 سالگی است، تأکید کرد: پوکی‌ استخوان در مردان نیز ناشی از تغذیه نامناسب و مصرف کم لبنیات است.
خسرونیا خاطرنشان کرد: 50 درصد زنان ایرانی دچار پوکی‌ استخوان هستند که 25 درصد دچار عوارض بیماری و 10 درصد به‌دلیل شکستگی استخوان زمین‌گیر می‌شوند و پنج درصد آن‌هایی که دچار عوارض شده‌اند، در همان سال‌های نخست ابتلا فوت می‌کنند.
این متخصص با بیان اینکه بیماری پوکی‌ استخوان در ابتدا با دردی همراه نیست اما در ادامه ممکن است به‌دلیل شکستگی‌های پی‌درپی فرد در نواحی مختلف احساس استخوان‌درد کند، عنوان کرد: معمولاً از دست‌ رفتن استخوان طی یک دوره طولانی چندین‌ساله رخ می‌دهد؛ اغلب افراد به‌علت یک شکستگی استخوان به پزشک مراجعه کرده و تازه متوجه وجود بیماری پوکی‌ استخوان در خود می‌شوند که معمولاً تا آن موقع، بیماری به مراحل پیشرفته خود رسیده و آسیب وارده به استخوان‌ها جدی شده است.
وی در ادامه افزود: عوامل و عارضه‌های دیگری که می‌توانند منجر به بروز پوکی‌ استخوان شوند، عبارت هستند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئیدها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی داروها و به‌طور خاص مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.
این پژوهشگر علوم پزشکی با بیان اینکه با افزایش سن احتمال بروز پوکی‌ استخوان بیشتر می‌شود، تصریح کرد: بعد از دهه سوم زندگی به‌تدریج توده استخوانی کاهش می‌یابد؛ کمردرد، کوتاه‌ شدن قد، قوز پشت و شکستگی استخوان، علائم شایعی هستند که با افزایش سن دیده می‌شوند.
خسرونیا با بیان اینکه آزمایش تراکم استخوان تأثیری بر پیشگیری از بیماری پوکی‌ استخوان ندارد، اظهار کرد: معمولاً آزمایش‌های پوکی‌ استخوان برای افراد بالای 60 سال انجام می‌شود.
این کارشناس با بیان اینکه مصرف خودسرانه مکمل‌ها تأثیری بر پیشگیری از ابتلا به بیماری ندارد، عنوان کرد: توصیه می‌شود به‌جای مصرف مکمل افراد از غذاهای سنتی، لبنیات، میوه و سبزی‌ها و غیره استفاده کنند.
وی با بیان اینکه فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند از ابتلا به این بیماری پیشگیری کند، خاطرنشان کرد: زمانی که تحرک بدنی مناسبی داشته باشید، از تغذیه و منابع غذایی بهتری استفاده می‌کنید و این امر سبب می‌شود که در دوران بزرگ‌سالی به بیماری پوکی‌ استخوان مبتلا نشوید.
این متخصص داخلی با بیان اینکه سیگار کشیدن نیز می‌تواند علت پوکی‌ استخوان باشد، تصریح کرد: همچنین اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پُرخوری عصبی، کم‌ بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، مصرف بالای الکل، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای ضد تشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.
خسرونیا با بیان اینکه با استفاده از رادیوگرافی، ام‌آرآی و آزمایش تراکم استخوان می‌توان پوکی‌ استخوان را تشخیص داد، خاطرنشان کرد: در درمان پوکی‌ استخوان بر کاهش سرعت یا توقف از دست‌ رفتن مواد معدنی، افزایش تراکم استخوان، پیشگیری از شکستگی استخوان‌ها و کنترل درد ناشی از این بیماری تمرکز می‌شود.
وی بیان کرد: هورمون‌درمانی بیشتر برای درمان بانوان مناسب است و تأثیری بر درمان مردان ندارد.
این متخصص داخلی با بیان اینکه انجام مرتب حرکات ورزشی و اصلاحی برای جلوگیری از پوکی استخوان ضروری است، خاطرنشان کرد: افراد بالغ بین 19 تا 64 سال می‌بایست هر هفته دست کم به مدت 150 دقیقه (معادل دو ساعت و 30 دقیقه) تمرینات هوازی یا پیاده‌روی سریع انجام دهند.
خسرونیا با بیان اینکه تغییر طرز نشستن، برخاستن، استراحت در هنگام کار با کامپیوتر و غیره می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد، ابراز کرد: انجام تمرین تحمل وزن و تمرینات استقامتی برای بهبود تراکم استخوان و کمک به پیشگیری و درمان پوکی‌استخوان، بسیار مهم است.
وی با بیان اینکه پوکی‌ استخوان را بیماری خاموش می‌گویند زیرا ضعیف‌ شدن استخوان‌ها علامت واضحی ندارد، مطرح کرد: نخستین علامت واضح آن یک شکستگی دردناک است که با کوچک‌ترین ضربه در مچ دست، استخوان ران یا ستون فقرات اتفاق می‌افتد.
با توجه‌ به آنچه گفته شد، شیوه زندگی و تغذیه خوب برای داشتن استخوان‌های سالم، لازم و حیاتی است؛ اگرچه کلسیم در تمام سنین برای استخوان‌ها لازم بوده و باید در رژیم غذایی گنجانده شود، اما ویتامین D نیز نقش ایفا می‌کند. قرار گرفتن در معرض اشعه مستقیم آفتاب و استفاده از مکمل‌های ویتامین D، این نیاز را تأمین می‌کند.
باید بدانید شروع به ورزش و افزایش فعالیت‌های فیزیکی در هر سن، امکان‌پذیر است. نباید فکر کنید برای این کار پیر هستید؛ تداوم ورزش و فعالیت‌های فیزیکی تأثیر مثبتی بر عضلات و استخوان‌ها می‌گذارد، پس باید راهی پیدا کنید که این فعالیت‌ها برای شما لذت‌بخش شود و نسبت به ادامه آن تشویق شوید.
برای افرادی که مبتلا به پوکی‌ استخوان هستند، هر نوع ورزشی مناسب نیست. ورزش‌های که باعث ضربه و فشار به استخوان‌ها می‌شوند، از قبیل جست‌وخیز، پریدن و برخی حرکات یوگا برای افراد مسن مناسب نیستند؛ زیرا ممکن است سبب وقوع شکستگی شوند.

عطیه صفی‌زاده